công cán ở Gia Định, khi về nói: "nhân dân từ Quảng Nam trở vào nam đến
6 tỉnh bị điêu tàn tật dịch, phần nhiều đi Ô- đông Hạ-châu (có lẽ là vùng
nam Campuchia), hiện về không có mấy mà lại đi càng nhiều, bởi vì những
người điều hành không khéo thể tất đức ý của triều đình lại thuế khóa làm
việc nặng nề phiền phức; ông nói hết cả tình hình ở trong, gây hấn ở ngoài,
tình trạng đáng lo, vì đương lúc này ngoài việc tai ương tốn thiếu, mà lo
ngại dồn dập; vậy xin ra ơn tốt đẹp, vỗ về, bảo vệ, chẳng gì cần thiết bằng
dân ấy; hoặc tróc nã trói buộc phục tòng duy trì chẳng gì cấp bách bằng lúc
này; xin sắc cho các tỉnh theo ân chiếu khám rõ, cứ thực xét làm; lại xin
chia ban cho các tù phạm đều đóng riêng từng sách";
Tờ tấu dâng lên, vua xem xong bèn sai các tỉnh theo y lời chiếu dụ lập tức
trù liệu mà làm, còn khoản chia ban tù phạm cho Bộ Hình xét rõ trình bày
tâu lên đợi chỉ sửa đổi. Mùa đông năm ấy lại dâng sớ nói: "từ Quảng Trị trở
ra bắc lệ khí chưa hết, lại gặp khóa kỳ thanh tra, đường trạm cung ứng
không khỏi phiền phức mệt nhọc xin đình miễn cho lần này". Vua theo.
Cư ngày thường giữ chức Đài gián, trải 3 năm tùy việc bàn luận trình bày,
phần nhiều thấy được thu nhận, thế rồi bị việc phải miễn chức, về nghỉ chết
ở nhà. Sau được con là Trọng Hợp làm quan to nên được tặng là Lễ bộ
Thượng thư.
Nguyễn Trọng Hợp
Tên là Tuyên, sau lấy tên tự là Hành, hiệu là Kim Giang, biệt hiệu là Quế
Bình, tính thông minh, kháu khỉnh, lúc nhỏ cha mẹ chết cả, quyết chí học
hành chịu khổ, nhà nghèo, vẫn như thường. Năm Mậu Ngọ - Tự Đức thứ 11
(1858) đỗ hương tiến, bấy giờ Nguyễn Trọng Hợp 21 tuổi, đi thi hội dân số
chưa đủ, nên bổ sung vào phủ Tùng Thiện Công (16) để tu thư (soạn sách).
Vì thế được học tập càng rộng, ý nghĩa càng sâu, Tùng Thiện Công thường
khen có tài tể tướng. Năm Ất sửu Tự Đức thứ 18 (1865) đỗ tiến sĩ, bổ làm
tu soạn Viện Tập hiền, chuyển đi Tri phủ Xuân Trường, đổi làm Thị độc ở
