Những phát triển về giáo lý
Nay chúng ta tìm hiểu một quan điểm tổng quát về những phát triển giáo lý
trong giai đoạn tiền Ðại thừa. Phái Ðại chúng bộ rõ ràng là môn phái Tiểu
thừa sớm nhất đã nêu rõ có xu hướng quan niệm đức Phật như một hóa thân
và quan niệm này được phát xuất thế bộ (61), một chi phái của Ðại chúng
bộ, phát triển cùng độ. Nhưng chúng ta chưa chắc học phái Ðại chúng bộ
hay học phái Nhất thế hữu bộ đã sáng tác đầu tiên quan niệm Bồ-tát và
hạnh Ba-la-mật, 6 hạnh Ba-la-mật mà một vị Bồ-tát nào cũng bắt buộc phải
thực hành, thường được các tác phẩm của Ðại chúng bộ và Nhất thế hữu bộ
nói đến, và cả hai đều chịu trách nhiệm về sự lớn mạnh và phong phú của
văn học Avadàna (62), đề tài chính của nền văn học này là sự thành tựu các
hạnh Ba-la-mật.
MỤC ÐÍCH PHẬT QUẢ
Nay còn lại một quan điểm nữa, tức là sự chứng ngộ Phật quả như là mục
đích và kết quả là A-la-hán quả bị hạ thấp xuống (63). Phái Thượng tọa bộ
không phải tuyệt đối cho rằng Phật quả không thể đạt được, vì có Bà-la-
môn Sumedha đã trở thành Thích Ca Mâu Ni và một chúng sanh nào đó sẽ
trở thành Phật Di Lặc, nhưng vì hai trường hợp này quá hy hữu nên phái
này tự nghĩ khó mà đề cập Phật quả làm lý tưởng cho nhân loại noi theo.
Các vị Thượng tọa bộ tuyên bố rằng phải trải nhiều kiếp một đức Phật mới
xuất hiện ở đời và các tập Latitavistara, Mabàvastu và nhiều tập Ðại thừa
khác cũng đồng ý quan niệm này. Tuy vậy, tập Divyàvadàna chép rằng sau
khi đức Phật thuyết pháp, có kẻ chứng Thanh văn giác, có kẻ chứng Ðộc
giác, có kẻ chứng Chánh đẳng giác (64). Nói rằng có kẻ chứng được Chánh
đẳng giác có nghĩa là, đến thời đại tập Divyàvadàna, phái Nhất thế hữu bộ
đã công nhận lý tưởng Chánh đẳng giác là một quả vị có thể thành đạt
được. Như vậy rõ ràng phái Nhất thế hữu bộ khuyến khích nguyện vọng đạt
được Phật quả, nghĩa là đời sống của vị Bồ-tát và như vậy, mục tiêu Phật
quả không phải chỉ thuộc Ðại chúng bộ hay Ðại thừa. Các vị Nhất thế hữu
