hiệu từ bên trong hay bên ngoài. Do vậy, chúng ta thấy rằng trong một xã
hội phụ thuộc vào kiểu nội tại định hướng có thể sẽ có những trẻ em bị dẫn
dắt thái quá và người lớn bị dẫn dắt thái quá, họ là những người bị siêu ngã
kiểm soát quá khắt khe nên không thể cho phép mình có được ngay cả
những toại nguyện bình thường, và họ chạy trốn khỏi bạn bè. Cũng vậy,
trong số những người phụ thuộc vào kiểu ngoại tại định hướng, một số có
thể không biết tắt cái rađa nội tại dù chỉ giây lát; sự tuân thủ thái quá biến
họ thành một thứ biếm họa của mô thức thích nghi - một mô thức mà họ
không nắm bắt được vì lẽ họ gắng sức quá mức để có nó.
Chẳng hạn, chúng ta đã thấy nỗ lực của người kiểu ngoại tại định hướng
đạt được một phong cách khoan dung về mặt chính trị và cá nhân, cảm xúc
cạn khô, tính khí cáu giận và tâm trạng ủ dột. Nhưng hiển nhiên, điều này
có thể quá trớn đến độ sự tê liệt cảm xúc cuối cùng sẽ giống một triệu
chứng lâm sàng. Nhà phân tâm học Ralph Greenson, khi quan sát những
người lính nhập viện vì chứng thờ ơ trong Thế chiến thứ hai, đã viết về họ:
Đặc điểm nổi bật nhất ở bệnh nhân thờ ơ là anh ta rõ ràng thiếu
cảm xúc và động lực. Thoạt nhìn anh ta có vẻ như bị trầm cảm; tuy
nhiên, quan sát kỹ hơn thì sẽ thấy là thiếu xúc động. Anh ta có vẻ
chậm đi trong các phản ứng tâm lý và vận động; anh ta cho thấy
một vẻ vô hồn và một nhân diện như mặt nạ… Họ cư xử rất đàng
hoàng trong bệnh viện, tuân theo mọi phép tắc, nội quy. Họ chẳng
mấy khi kêu ca và không đòi hỏi… các bệnh nhân này không có thôi
thúc giãi bày những cái họ chịu đựng và không có khả năng nhìn
thấu hoàn cảnh của mình.
Riêng tôi thì tin rằng con bệnh đi lại được trong khu bệnh viện văn hóa
hiện đại thể hiện nhiều triệu chứng tương tự: tuân thủ quá nhiều, hiểu biết
sáng suốt quá ít, dù dĩ nhiên các triệu chứng của họ không đột ngột và trầm
trọng như vậy. Sự vô cảm và vẻ mặt vô hồn ở họ còn là nét đặc trưng ở
nhiều người lệch lạc thời nay, cũng giống như chứng động kinh hay tình
trạng ngoài vòng pháp luật vốn tiêu biểu cho những người lệch lạc trong
các xã hội phụ thuộc vào những hình thức định hướng trước đây.
