Trông như thể, trong bất kỳ khối dân cư đông đúc và phân hóa nào cũng tồn
tại nguồn chứa tiềm tàng kiểu nội tại định hướng, chỉ chờ có sự mở màn của
một kiểu công nghiệp hóa định hướng phương Tây là xuất đầu lộ diện.
QUA GIAN LAO VƯƠN TỚI CÁC VÌ SAO
Nét tham vọng trong thái độ của người kiểu nội tại định hướng đối với
công việc giai đoạn tăng dân số chuyển tiếp được diễn đạt trong câu ngạn
ngữ sách giáo khoa: ad astra per aspera (qua gian lao vươn tới các vì sao).
Các vì sao thì xa xôi, nhưng anh ta vẫn nhắm theo chúng, theo nghĩa
một nỗ lực suốt đời. Anh ta đủ sức có cam kết lâu dài đó vì tính chung
chung của mục tiêu: anh ta muốn tiền tài, muốn quyền lực, danh vọng hay
muốn một thành tựu lâu dài nào đó trong nghệ thuật hoặc nghề nghiệp. Anh
ta muốn lưu lại tiếng thơm, một đài kỷ niệm, cái gì đó hữu hình như câu
khắc trên bia mộ ông Darling, vẫn còn đọc rõ sau 150 năm thời tiết xứ New
England.
Nhưng còn một lý do khác, một lý do xã hội, khiến vì sao người ta có thể
có tham vọng lâu dài kiểu này. Lĩnh vực thuộc địa hóa và công nghiệp hóa
mời gọi, lĩnh vực khám phá trí tuệ cũng mời gọi, đòi hỏi đầu tư lâu dài. Xây
một đường sắt hay một ngành dịch vụ dân sự cho thổ dân da đỏ, hay xây
dựng phương pháp luận đầy trí tuệ của một Comte, một Clerk Maxwell
hoặc một Marx không phải là chuyện đôi ba tháng. Cạnh tranh thật khốc
liệt. Thế nhưng, số người cạnh tranh trong bất kỳ lĩnh vực nào cũng ít, nên
nếu một người thông minh và giàu nghị lực, anh ta có thể hy vọng rằng phát
minh, đầu tư vốn hay kế hoạch tổ chức của mình sẽ không bị người khác
làm cho chóng lỗi thời. Bởi, dù bàn tay vô hình của thay đổi công nghệ và
trí tuệ lướt nhanh khôn tả so với ở giai đoạn tiềm năng tăng cao dân số
trước đó nữa, nó vẫn là chậm khi sánh với ngày nay. Thay đổi là trên quy
mô cả đời làm việc; tức là, một cá nhân có thể hy vọng theo kịp người khác,
ngay cả khi anh ta không đặc biệt để ý đến họ: họ khó lòng bác bỏ hay xét
lại một sớm một chiều cái mà anh ta đã biết hay tự mình làm.
