định là ta có thể buông xuôi nếu quyết chí hay, đúng hơn, nếu thôi quyết
chí. Cứ như thể tính cách anh ta, mặc dù có vẻ ổn định, thực ra là không
cảm thấy ổn định, và quả thực người Thanh giáo, trong một phóng chiếu
thần học về tâm trạng này, phải thường trực chống chọi lại những hồ nghi
về trạng thái ân điển hay được chọn lên thiên đường của mình.
Vì cuộc chiến thường trực với con Quỷ Biếng Nhác đôi khi biến thành
một chứng bệnh tưởng về thờ ơ, anh ta dần dần dựng nên một chuyện
hoang đường, vẫn còn phổ biến với chúng ta, rằng người kiểu truyền thống
định hướng hoàn toàn buông xuôi, thiếu tinh thần “dậy mà đi”. Sự chỉ trích
những người khác được xem là thờ ơ này - như ngày nay trong những than
phiền liên miên về thờ ơ chính trị và thờ ơ công dân chẳng hạn - đôi khi
như là một cách chống lại thờ ơ trong chính ta. Thực ra, người kiểu nội tại
định hướng chứng minh cho sự biết vô thức của mình rằng, con quay hồi
chuyển không phải của anh ta mà được người khác lắp ráp vào thông qua
nỗi hoảng hốt triền miên của anh ta rằng con quay sẽ ngừng quay, rằng thực
ra anh ta chẳng phải là một bộ khởi động, rằng đời sống tự nó không phải là
một quá trình tái sinh mà là một cố gắng ngăn chặn cái chết tinh thần.
Hơn nữa, để tự kiểm dễ dàng hơn nhằm kiểm soát sự thờ ơ, người kiểu
nội tại định hướng thường xuyên chia đời mình ra thành từng ngăn, trong
mỗi ngăn đó anh ta có thể trắc nghiệm các biện pháp phòng vệ tinh thần của
mình trước cuộc đời. Bên trong chính mình anh ta vẫn là đứa trẻ, từ nhỏ đã
nguyện theo các mục tiêu và lý tưởng có thể vượt quá khả năng của anh ta.
Nếu các thôi thúc này đòi hỏi khắt khe, thì dù sự chào đón tán thưởng của
người cùng thời có đến thế nào đi nữa cũng không thể gạt bỏ nổi cảm giác
không xứng đáng: sự tôn vinh từ người khác thực ra có thể là sản phẩm phụ
của các nỗ lực nhằm thỏa mãn cái tôi. Bên trong chính mình anh ta phải tìm
thấy sự biện minh không chỉ ở cái anh ta làm mà còn ở cái anh ta là - anh ta
được cứu rỗi không phải bằng công việc mà bằng đức tin. Và tuy việc tự
kiểm thông minh có thể biến công việc thành đức tin, song sự tự phê bình
hiếm khi bị ỉm đi hẳn. Sự tuân thủ hành vi đơn thuần không thể thỏa đáp
được lý tưởng tính cách học.
