nhóm “của mình” (như quốc gia, bộ tộc, phe phái) và ở khía cạnh thần học
về quan niệm cái xấu (trong nền văn hóa phương Tây là Quỷ, Địa ngục).
Bóng sẽ không tránh khỏi có những phẩm chất đối ngược với mặt nạ nhân
cách, như thể bóng bù đắp cho những giả tạo bề mặt của mặt nạ nhân cách,
còn mặt nạ nhân cách làm cân bằng những đặc điểm phản xã hội của bóng.
Sự tồn tại của hai nhân cách tương phản rõ nét trong cùng một cá nhân xuất
hiện cả ở văn chương lẫn đời thực: Dorian Gray, kẻ giao thiệp rộng, đẹp trai
và dí dỏm trong tác phẩm của Oscar Wilde, lại giữ bức chân dung của mình
ở chỗ không ai nhìn thấy, vì nó chứa đựng tất cả những đặc điểm của đời
sống sa đoạ bí mật của anh ta; Bác sĩ Jekyll và ông Hyde trong tác phẩm của
Robert Louis Stevenson là cùng một người, một là thầy thuốc đáng kính và
một là con quỷ gớm ghiếc; một nhân vật được ưa chuộng trên truyền hình
với điệu bộ trắc ẩn và nụ cười quan tâm có thể là một người đàn bà lắm điều,
cuồng loạn với gia đình mình ở nhà.
Đến một mức độ nào đó, chúng ta đều giống Dorian Gray ở chỗ giữ
cho bóng của mình không bị ai nhìn thấy. Đây không phải là một hành động
có chủ ý, mà là một hành động quy phục trước quyền lực bên trong mà
Freud gọi là siêu ngã (super-ego) và Jung gọi là phức hợp đạo đức (moral
complex). Dựa theo những giải thích từ công trình của Bowlby, có vẻ động
lực hình thành sự giám sát bên trong này không phải là nỗi sợ bị cha đem đi
thiến nhằm trừng phạt việc có những ham muốn loạn luân như Freud cho là
vậy, mà đúng hơn là nỗi sợ bị mẹ bỏ rơi vì những tính cách không thể chấp
nhận. Viễn cảnh đáng sợ khi bị chối bỏ vì một khía cạnh “tồi tệ” nào đó của
Ngã có vẻ là gốc gác của mọi cảm giác tội lỗi, mọi mong muốn bị trừng
phạt, mọi ước muốn được sám hối và hòa giải. Phức hợp đạo đức hình thành
trên cơ sở một cổ mẫu cưỡng bách, đòi hỏi người ta học và duy trì những giá
trị của nền văn hóa mà chúng ta đã tình cờ được sinh ra trong đó. Nếu không
có một cưỡng bách như vậy, tình trạng tự nhiên của con người sẽ là vô chính
phủ, tất cả chúng ta sẽ là những kẻ rối loạn nhân cách, không có khả năng
hợp tác hay tin tưởng lẫn nhau, và khó mà hình dung loài người có thể tồn
tại.
