Nhưng có lẽ tôi đang đặt câu hỏi sai. Chẳng hạn, cả nghệ thuật châu
Phi và nghệ thuật Trung Hoa đều có lịch sử từ khoảng 5000 năm - lâu hơn
rất nhiều so với nghệ thuật phương Tây. Những tự sự của phương Tây
thường khởi đầu với thế giới Hy Lạp cổ đại nên, mặc dù đôi khi người ta
quy chiếu về Ai Cập cổ đại và những thời kỳ trước đó, tiêu điểm chính yếu
là 2500 năm qua. Nhưng chúng ta có nghĩ về nghệ thuật của Trung Hoa hay
của châu Phi như là có một lịch sử cùng đường lối với nghệ thuật phương
Tây? Tôi sợ rằng không phải thế, khi hàng thế kỉ với những quan niệm sai
lầm về đặc trưng tinh tế của nghệ thuật châu Phi cho thấy - nghệ thuật châu
Phi thường được mô tả như là ‘sơ khai’ (‘primitive’) hay là ‘ngây ngô’
(‘naïve’), đặc biệt trong tương quan với nghệ thuật quy điển. Chúng ta có
chiều hướng quên rằng Ai Cập là thành phần của lục địa châu Phi, khi nghệ
thuật Ai Cập cổ đại thường được thảo luận trong sự cô lập. Châu Phi vùng
hạ-Sahara có những truyền thông bản địa mạnh mẽ và tiếp diễn cho tới hôm
nay - một hình tượng nữ của sắc tộc Baule được điêu khắc từ Bờ biển Ngà
(Ivory Coast) có niên đại từ thế kỉ thứ 19 (Hình 11). Và điều quan trọng
không phải chỉ là thừa nhận sự thu hút của nghệ thuật châu Phi, mà còn là
phục hồi nó trong khung cảnh xã hội và lịch sử gốc gác của nó. Điều này
giúp chúng ta thấu hiểu hơn về những đường lối trong đó nghệ thuật này
được sản sinh, sử dụng, và tiếp nhận. Nói cách khác, chúng ta cần viết ra
(và suy nghĩ) về nó trong một cung cách hoàn toàn khác biệt.
Nghệ thuật Trung Hoa bao gồm một sự đa dạng lớn những hình tượng,
vật thể, và chất liệu - như những bức tường nhỏ bằng ngọc bích (Hình 12),
tranh cuốn và quạt bằng lụa, tranh thủy mặc và tranh sơn mài, đồ sứ, điêu
khắc, và thư pháp. Ở đây một lần nữa, thành kiến phương Tây của chúng ta
đè nặng lên những khảo sát và lịch sử về nghệ thuật Trung Hoa. Chúng ta
có chiều hướng làm nổi bật điêu khắc gây thiệt hại cho những hình thức
nghệ thuật khác. Và thật khó để không ấn tượng về ‘đạo quân đất nung’
(‘terracotta army’) đồ sộ với khoảng 7000 hình dạng người ngựa bằng kích
thước thật của đời sống [từ thời Tần Thủy Hoàng cách đây 2200 năm], mới
được khai quật gần đây. Cũng tương đương như vậy, sự tế nhị của một
