18
BỘ SÁCH KỂ CHUYỆN DANH NHÂN VIỆT NAM
Nghĩa liệt tướng quân vang bốn cõi,
Xin theo bên ngựa đỡ dây cương.
Hai nhà nghiên cứu Võ Xuân Trang và Đoàn Tiến Khứ có cho biết một
vài trận khá tiêu biểu của Bạch Xỉ: “Đầu tháng 1/1891, địch tiến hành một
cuộc càn lớn kéo dài 15 ngày vào huyện Hương Khê đến đèo Quy Hợp
không gặp một lực lượng nào đánh trả. Nghĩa quân Bạch Xỉ tổ chức một
trận phục kích khi chúng trở về tả ngạn Ngàn Sâu ngay bến đò Thanh
Luyện. Nghĩa quân mai phục, núp trong các lùm cây, chờ cho phần lớn
quân địch đã qua sông, số còn lại cởi súng nghỉ trên bờ chờ đò, thì bất
thần dùng cung nỏ bắn tên độc vào quân địch. Một số địch bị tên độc
la hét, nghĩa quân nhảy ra dùng kiếm, đoản đao giết, cướp súng. Một
số nghĩa quân khác dùng súng trường bắn bọn đã qua đò toan quay lại.
Quân địch chết và bị thương gần hết. Nghĩa quân đánh nhanh rút gọn
làm cho bọn địch đã qua sông không quay lại kịp. Trận phục kích này,
nghĩa quân thu được 9 súng và rút lui an toàn.
Ngày 4/3/1891, nhân ngày phiên chợ, tên thiếu úy Pháp đưa lính ra
sục sạo chợ phiên. Một cơ sở nội ứng của nghĩa quân là lính khố xanh
đã rủ được khá đông quân lính địch ra chợ ăn uống no say nên số lượng
trong đồn còn lại rất ít. Thế là 50 nghĩa quân giả trang ập vào đồn. Quân
địch phản ứng không kịp, nghĩa quân dùng đoản dao giết giặc, cướp
súng. Bên ngoài, một số nghĩa quân cũng giả trang bắn yểm hộ. Nhờ có
nội ứng nên chỉ trong vòng mấy phút, nghĩa quân đã cướp được 11 khẩu
súng, rút lui an toàn.
Qua trận này, nghĩa quân Bạch Xỉ liền khuếch trương thắng lợi. Họ
càng đề cao tài mưu lược và chỉ huy của chủ tướng - nhất là nhấn mạnh
pháp thuật cao cường của ông và tài “xuất quỷ nhập thần” của nghĩa
quân”
(1)
Nhưng phong trào Cần vương ở Hương Sơn, tiêu biểu nhất là vẫn cuộc
trường kỳ kháng chiến của cụ Phan Đình Phùng. Trước sức mạnh của vũ
khí tối tân của giặc, cụ ý thức phải vận dụng khoa học kỹ thuật để đúc
súng hiện đại thì mới có thể chống chọi lại được với chúng. Người giúp
(1)
Danh nhân Bình Trị Thiên – nhiều tác giả - NXB Thuận Hóa - 1986, trang 223 - 224.
