66
BỘ SÁCH KỂ CHUYỆN DANH NHÂN VIỆT NAM
Ngày 17/5/1916, các ông Trần Cao Vân, Thái Phiên, Tôn Thất Đề,
Nguyễn Quang Siêu đã hiên ngang bước lên đoạn đầu đài tại Cống
Chém (làng An Hòa, thành phố Huế). Xác của những người anh hùng
chôn cùng một hố. Từ giây phút thiêng liêng này, những người yêu
nước đã trở nên bất tử trong sử sách nước nhà. Trần Cao Vân hưởng
thọ 51 tuổi. Sau này, trong khoảng thập niên 1960 sống tại vùng địch
tạm chiếm, nhà văn Nguyễn Văn Xuân vì niềm kính phục tiền nhân
đã dựng thành truyện ngắn “Rồi máu lên hương”. Nay đọc lại, ta thấy
phảng phất được không khí bi hùng lúc những người anh hùng dân
tộc bước lên án chém:
“Mới bốn giờ sáng mà bãi chém An Hòa đã rộn tiếng chân người. Họ
từ bốn phương kéo về. Người ta đến vì công vụ, vì thân nhân; đa số vì
hiếu kỳ. Công cuộc khởi nghĩa, có cả đức vua tham dự trong lịch sử đã
xảy ra mấy lần? Mà những kẻ bị chặt đầu, tên tuổi sẽ gắn liền công cuộc
giải phóng, đâu có phải người xa lạ. Họ đã từng len lỏi trong dân chúng,
đã từng trú ngụ các đền chùa, lúc làm cho khách thương, khi làm thầy
tướng số. Công việc hoạt động của họ, ngoài sự tổ chức rộng rãi, kín đáo
lại có tính cách võ hiệp ly kỳ khả dĩ đủ sức khêu gợi tấm lòng tò mò và
đau thương và kính trọng của những người dân mất nước.
Người ta bắt đầu chen nhau để xem, quây thành một cái vòng rộng
quanh hàng cọc tre tơi đầu. Binh lính từng đoàn, từng lũ kéo ra. Lính khố
vàng với mũ vàng, khố vàng, xà cạp vàng. Lính khố xanh với cũng chừng
ấy thứ màu xanh, lại đèo thêm khẩu súng trường thườn thượt. Lính khố
đỏ mặc ka ki vàng, dây nịt và các khuy đồng đánh sáng choang đi cùng
lính Tây, nện gót sắt hùng hổ nhịp nhàng tiến vào. Họ nhanh nhẹn bọc
quanh pháp trường, lưỡi lê tuốt trần sáng loáng đủ sức bảo vệ một cái
khán đài rực rỡ những cờ đuôi nheo, cờ ngũ hành và một pháp trường xử
toàn trọng tội. Ngoài ra, lại còn một đám thị vệ dáng điệu khủng khỉnh
luôn mồm sai bảo các thứ lính tuần sát, lính lệ chạy cời đầu.
Mặt trời lên, thì bãi cỏ càng rộng và xanh thăm thẳm. Người xem tỏ
mặt, ai ai cũng có thái độ thầm kín và khẽ đưa mắt nhìn theo mọi cử
động của những người hành sự.
