78
BỘ SÁCH KỂ CHUYỆN DANH NHÂN VIỆT NAM
sinh Việt Nam trong phong trào Đông du đầu tiên được cụ Phan Bội
Châu đưa vào học ở Chấn võ học hiệu Đông Kinh. Năm 1908, Ba
Quyết tốt nghiệp loại ưu.
Sự đời “vỏ quýt dày móng tay nhọn” là lẽ thường tình. Trước phong
trào Đông du ngày một dậy sóng, thực dân Pháp càng hoảng sợ, chúng
ngấm ngầm can thiệp một cách khôn khéo. Tháng 9/1908 điều ước
Pháp - Nhật được thi hành, theo yêu cầu của chính phủ Pháp ở Đông
Dương, chính phủ Nhật ra lệnh trục xuất lưu học sinh Việt Nam ra
khỏi nước Nhật. Vì lẽ đó, Ba Quyến phải chạy sang Trung Quốc học
tiếp, sau đó, ông nhận chức thiếu tá trong quân đội Trung Hoa. Sau
khi Duy tân Hội được cải tổ thành Việt Nam Quang phục Hội vào đầu
tháng 2/1912, Ba Quyến là Ủy viên quân sự của Hội. Năm 1914, ông
nhận nhiệm vụ trở về nước gây cơ sở cách mạng tại Nam kỳ, rồi sang
Thái Lan, Hương Cảng... Trên bước đường công cán, ông bị mật thám
Anh bắt rồi giao lại cho Pháp. Bị đưa về nước, trong những ngày bị
giam tại nhà lao Hỏa Lò, ông có làm bài thơ Tuyệt mệnh bằng chữ Hán
(Đào Trinh Nhất dịch):
Bể học xông pha trải bấy lâu?
Thân tù ngoảnh lại nghĩ mà đau.
Trăm năm đất Tổ về quân mọi,
Bảy thước thân tàn mặc nước sâu.
Bạn tốt đời nay sao vắng cả?
Thù nhà kiếp khác dễ quên đâu!
Hồn ta gặp được Lam Sơn đế,
Quyết mượn oai linh chém Pháp đầu!
Sau đó, ông bị đưa lên giam ở nhà lao Thái Nguyên. Biết ông là
con trai của cụ Lương Văn Can và trong gia đình các anh em đều
tham gia cách mạng nên công sứ Darles tra tấn rất tàn nhẫn, sợ ông
đào thoát nên y sai lính dùi thủng giữa bàn chân để buộc xích! Đối
đầu bạo lực điên cuồng, nhưng ông không cung khai một lời. Do đó,
không những anh em trong tù khâm phục mà ngay cả lính khố xanh
cũng kính trọng ông.
