DANH NHÂN ĐẤT VIỆT - Trang 108

Khiêm, một nhà học giả uyên thâm, một trí thức dân tộc đã nhìn thấy điều
đó. Và ông hy vọng: với nhân vật này, triều đại mới có thể đưa đất nước
thoát khỏi tình trạng rối ren mà vua tôi nhà Lê và các tập đoàn phong kiến
trước đó gây ra.
Nhưng niềm tin đó bị thất vọng. Là một học giả, học rộng biết nhiều, trong
thơ ông hay nhắc tới sự thăng trầm "thương hải biến vi tang điền" (biển
xanh biến thành nương dâu) của trời đất, tạo vật và cuộc đời trôi nổi như
"phù vân". Ông thương xót cho "vận mệnh" quốc gia và cảm thông sâu sắc
tình cảnh của "dân đen", "con đỏ". Ông thật sự mong muốn đất nước thịnh
vượng, thái bình. Tương truyền, hình như để tránh những cuộc binh đao
khói lửa, tương tàn cho chúng dân và nhìn thấy trước thời cuộc, "vận
mệnh" của đất nước trong hoàn cảnh ấy chưa thể có những lực lượng đảm
đương được việc thống nhất, nên khi các tập đoàn phong kiến đến hỏi kế
sách, ông đều bày cho họ những phương sách khác nhau để giữ thế "chân
vạc". Năm 1568, Nguyễn Hoàng thấy anh là Nguyễn Uông bị Trịnh Kiểm
sát hại, lo cho "số phận" nên đã ngầm cho người hỏi kế an thân, Nguyễn
Bỉnh Khiêm nói: "Hoành sơn nhất đái, vạn đại dung thân" (ngụ ý nói: Dựa
vào một dải Hoành sơn có thể lập nghiệp được lâu dài). Thế là Nguyễn
Hoàng tức tốc xin anh rể là Trịnh Kiểm cho vào trấn thủ đất Thuận Hóa (từ
Đèo Ngang trở vào).
Tại Thăng Long, thời ấy chúa Trịnh cũng ra sức ức hiếp vua Lê và muốn
phế bỏ, liền cho người hỏi ý kiến Nguyễn Bỉnh Khiêm. Ông không trả lời
và lẳng lặng dẫn sứ giả ra thăm chùa và nói với nhà sư: "Giữ chùa thờ Phật
thì ăn oản", ngụ ý muốn khuyên chúa Trịnh cứ tôn phò nhà Lê thì quyền
hành tất giữ được. Nếu tự ý phế lập sẽ dẫn đến binh đao. Còn đối với nhà
Mạc, sau những cuộc chiến tranh liên miên, phải bỏ chạy lên Cao Bằng thế
thủ, vua Mạc cho người về hỏi ý kiến Nguyễn Bỉnh Khiêm, ông đã trả lời:
"Cao Bằng tuy thiển, khả diên sổ thể" (Cao Bằng tuy đất hẹp, nhưng có thể
giữ được vài đời). Quả nhiên, mãi đến năm 1688, sau ba đời giữ đất Cao
Bằng, nhà Mạc mới bị diệt. Các truyền thuyết trên đây muốn chứng tỏ rằng
Nguyễn Bỉnh Khiêm là người có tài tiên đoán, đo nắm được bí truyền của
sách Thái ất thần kinh. Vả lại còn truyền thuyết nữa về Trạng Trình với tập