DANH NHÂN ĐẤT VIỆT - Trang 134

Ông dùng tiếng nói của họ để đối đáp, lại cùng với Mật ăn bằng tay, uống
bằng mũi. Mật thích lắm, đem gia thuộc xin hàng. Mọi người đều thỏa dạ
và kính phục Trần Nhật Duật, không mất một mũi tên mà bình được Đà
Giang.
Năm ất Dậu(1285), quân Nguyên xâm lược Đại Việt lần thứ hai. Trần nhật
Duật bấy giờ đang trấn thủ Tuyên Quang. Trước thế mạnh của quân giặc từ
Vân Nam xuống tiến đánh quân Đại Việt ở trại Thu Vật, Tuyên Quang, ông
đã thực hiện cuộc rút lui chiến lược theo con đường từ Yên Bình về Bạch
Hạc rồi vượt qua vùng các dân tộc thiểu số rút về chỗ vua Trần đóng quân.
Cuối tháng 4 năm ấy, ông lập chiến công vang dội ở trận Hàm Tử. Giặc bị
thiệt hại nặng, bỏ chạy tan tác. Chép về trận này, cuốn Đại Việt sử ký toàn
thư cho rằng "công đánh giặc Nguyên, Nhật Duật lập được nhiều hơn cả .
Năm Nhâm Dần(1302), vua Trần Anh Tông phong Chiêu Văn Vương Trần
Nhật Duật làm Thái úy Quốc công cùng vua trông coi việc nước. Đến đời
Minh Tông năm Giáp Tý(1324) phong Tá thánh Thái sư, năm Kỷ tỵ(1329)
lại phong Đại vương.
Ông là người làm việc giỏi, ngay thẳng. Vợ ông là Trinh có lần nhờ ông
một việc riêng. Ông gật đầu, nhưng đến khi ra phủ, người thư ký đem việc
ấy ra trình, ông không cho.
Trần Nhật Duật là người nhã nhặn, độ lượng, khoan dung, mừng giận
không lộ ra sắc mặt. Trong nhà không chứa roi vọt để đánh gia nô.
Một lần có kẻ kiện gia tỳ của ông với Quốc phủ( tức Trần Quốc Tuấn).
Quốc phủ sai người đến bắt. Người gia tỳ chạy vào trong phủ. Người đi bắt
đuổi đến giữa nhà, bắt trói ầm ỹ. Phu nhân khóc, nói: Ông là tể tướng mà
Bình chương cũng là tể tướng, chỉ vì ông nhu quá nên người ta mới khinh
rẻ đến thế". Ông vẫn tự nhiên, chẳng nói gì, sai người bảo gia tỳ rằng:
"Mày cứ ra, đâu đâu cũng đều có phép nước .
Ông mất năm Canh Ngọ (1330) đời Trần Hiến Tông, thọ 77 tuổi. Tên tuổi
và sự nghiệp của ông gắn liền với chặng đường vinh quang nhất của triều
Trần.
Giáo sư Võ Ngọc Khánh - Đỗ Thị Hảo