DANH NHÂN ĐẤT VIỆT - Trang 37

vua đã từng gặp. Vua yêu vì sắc, trọng vì nết, nên cho cô gái theo long giá
về kinh đô. Cô gái làng quê được đón về cung vua ấy là Yến Cô Nương
xinh đẹp, nết na của làng Siêu-Loại (Sủi). Nhưng Lý Thánh Tông là ông
vua chăm việc nước, luôn luôn thân chinh dẹp giặc. Vua ít nhàn rỗi để ngự
tới cung ỷ Lan. Đương lúc cung ỷ Lan vắng tiếng đàn, tiếng sáo, thì bỗng
một hôm sau khi Thánh Tông đi trảy hội chùa Thổ Lỗi, cung ỷ Lan lại nhộn
nhịp hơn xưa. Yến Cô Nương nhờ "thông minh vốn sẵn tư trời" được học
tập, trau dồi đã trở thành một cung phi "nổi danh tài sắc một thời" kinh sử
làu thông, văn chương uyên bác. Lý Thánh Tông đem lòng yêu mến, phong
làm ỷ Lan phu nhân, lấy tên cung ỷ Lan và cũng có ý kỷ niệm cô gái đứng
tựa bên gốc lan, khi tuân lệnh đến bệ kiến buổi đầu ở làng Sủi (Siêu Loại).
Sau đó (1066), ỷ Lan sinh hạ được một hoàng tử lấy tên là Kiền Đức. Kiền
Đức trán cao, tay dài quá gối, thông minh, tuấn tú, vua càng yêu dấu hơn,
Yến Loan được tôn là ỷ Lan nguyên phi - đứng đầu các cung phi, sau thái
hậu; con trai được lập làm thái tử.
Năm Kỷ Dậu (1069), Lý Thánh Tông thân chinh đi đánh giặc ngoại xâm.
Trong khi vua cùng Lý Thường Kiệt ở ngoài biên cương, ỷ Lan nguyên phi
đảm đang, chăm lo quốc sự, trị nước điều khiển có kỷ cương khiến thần
dân thán phục, cõi nước được yên vui. Lý Thánh Tông từ ngoài biên ải
đánh trận lâu ngày không thắng, chán nản rút quân quay về. Về chưa đến
nơi, nghe dân chúng Châu Cư Liên (Tiên Lữ, Hải Hưng) ca ngợi nguyên
phi ỷ Lan ở nhà trị nước rất giỏi, lòng dân cảm hóa, được suy tôn là bà
Quan Âm, vua Thánh Tông tự trách mình: "Nguyên phi là đàn bà còn làm
được như thế, ta là đàn ông há thua sao! Vua lại tiếp tục trở ra đánh giặc,
lần này thắng trận. Năm đó, mùa hạ vua đem quân về ca khúc khải hoàn,
đại xá cho thiên hạ, giảm thuế khóa, phát tiền lụa, thóc cho dân nghèo. ỷ
Lan rất nhân từ dạy con ngoan, đào tạo con trở thành một nhà vua anh minh
sau này; lại lo cho dân giàu nước mạnh, yêu thương nhân dân được mọi
người kính phục.
Năm Nhâm Tý (1072) tháng giêng mùa xuân, Lý Thánh Tông mất ở điện
Hội Tiên. Hoàng thái tử Kiền Đức lên ngôi vua, tức vua Lý Nhân Tông.
Khi ấy vua mới lên bảy, tôn mẹ là ỷ Lan nguyên phi lên làm Linh Nhân