nhiều tác giả
Danh Nhân Đất Việt
Lê Đại Hành
V ào giờ dần, ngày rằm tháng Bảy, năm Tân Sửu (941), cuối ngôi
làng nhỏ thôn Trung Lập, xã Xuân Lập, Thọ Xuân, Thanh Hóa, một em bé
nghèo "bố đỡ đó, mẹ xó chùa" đã ra đời. Đó là Lê Hoàn.
Cha họ Lê, tên Mịch. Mẹ họ Đặng, tên Sen. Vài năm sau khi sinh con, mẹ
Lê Hoàn mất. Rồi cha cũng mất nốt. Khi Lê Hoàn mồ côi cả cha lẫn mẹ
cũng là lúc Ngô Vương (Ngô Quyền) mất (944). Nước Việt phải trải qua
một thời loạn lạc, sử cũ gọi là "Loạn 12 sứ quân" (944-968).
Đứa trẻ Lê Hoàn "trơ trọi một mình, cực khổ muôn chiều" ấy được một
người cùng họ - một vị quan nhỏ họ Lê nuôi. Chăm học, chăm làm, chịu
khó chịu khổ là nét nổi bật suốt thời niên thiếu của ông.
Trưởng thành, Lê Hoàn rời nhà cha nuôi, đi theo Nam Việt Vương Đinh
Liễn. Là một người lính trí dũng khác thường, Lê Hoàn được cha con Đinh
Bộ Lĩnh khen ngợi về những chiến công đánh dẹp các sứ quân, giao cho
trông coi 2.000 binh sĩ.
Đến năm 971, sau khi thống nhất non sông, lập nên cơ nghiệp nhà Đinh,
Đinh Tiên Hoàng phong cho ông chức vụ Thập đạo tướng quân, Điện tiền
đô chỉ huy sứ - tức chức vụ tổng chỉ huy quân đội cả nước Đại Cồ Việt,
trực tiếp chỉ huy đội quân cấm vệ của triều đình Hoa Lư. Lúc này ông tròn
30 tuổi.
Tháng 10-979, cha con Đinh Tiên Hoàng bị viên quan hầu Đỗ Thích giết
hại. Sau khi Đỗ Thích bị giết, tôn Vệ vương Đinh Toàn (mới 6 tuổi) lên
ngôi vua. Lê Hoàn làm Nhiếp chính trong một tình thế đầy khó khăn.
Các đại thần Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Phạm Hạp nổi loạn nhưng bị Lê
Hoàn dẹp tan. Phò mã nhà Đinh là Ngô Nhật Khánh bỏ trốn vào nam, rước
vua Chămpa cùng hơn nghìn chiến thuyền toan cướp kinh đô Hoa Lư
nhưng bị bão dìm chết. Trên biên thùy phía bắc, lợi dụng triều đình rối ren,
Tống triều lộ ngay ý định thôn tính nước Việt. Tháng 6-980, nhà Tống họp
quân bốn mặt, theo hai đường thủy bộ tràn vào nước Việt.
