nhiều tác giả
Danh Nhân Đất Việt
Nhà bác học
Lê Quý Đôn
L
ê Quý Đôn nguyên là Lê Danh Phương, tự Doãn Hậu, hiệu
Quế Đường, sinh ngày 2-8-1726, trong một gia đình khoa bảng; cha là tiến
sĩ Lê Trọng Thứ, quê tại làng Diên Hà, trấn Sơn Nam Hạ, nay là thôn Phú
Hiếu, xã Độc Lập, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình. Ngay từ nhỏ ông đã nổi
tiếng thông minh, chăm học. Năm 14 tuổi, Lê Quý Đôn theo cha lên học ở
kinh đô Thăng Long. Lúc ấy cậu bé 14 tuổi đã học xong toàn bộ sách kinh,
sử của Nho gia. 18 tuổi, Lê Quý Đôn thi Hương đỗ Giải nguyên. 27 tuổi đỗ
Hội nguyên, rồi đỗ Đình Nguyên Bảng nhãn. Sau khi đã đỗ đạt, Lê Quý
Đôn được bổ làm quan và từng giữ nhiều chức vụ quan trọng của triều Lê -
Trịnh, như: Hàn lâm thừa chỉ sung Toản tu quốc sử quán (năm 1754), Hàn
lâm viện thị giảng (năm 1757), Đốc đồng xứ Kinh Bắc (năm 1764), Thị thư
kiêm Tư nghiệp Quốc tử Giám (năm 1767), Tán lý quân vụ, Thị phó đô
ngự sử (năm 1768), Công bộ hữu thị lang (năm 1769), Bồi tụng (Phó thủ
tướng) (năm 1773), Lại bộ tả thị lang kiêm Tổng tài quốc sử quán (năm
1775), Hiệp trấn tham tán quân cơ Trấn phủ Thuận Hóa (năm 1776), Hiệp
trấn Nghệ An (năm 1783), Công bộ thượng thư (năm 1784)...
Lê Quý Đôn mất ngày 1-5-1784 tại quê mẹ, làng Nguyên Xá, huyện Duy
Tiên (nay thuộc Hà Nam). Thi hài ông được đưa về mai táng ở quê nhà.
Trong cuộc đời làm quan của Lê Quý Đôn, có mấy sự kiện sau có ảnh
hưởng lớn đối với sự nghiệp trước tác, văn chương của ông. Đó là chuyện
đi sứ Trung Quốc năm 1760 - 1762. Tại Yên Kinh (Bắc Kinh), Lê Quý Đôn
gặp gỡ các sứ thần Triều Tiên, tiếp xúc với nhiều trí thức nổi tiếng của nhà
Thanh, bàn lận với họ những vấn đề sử học, triết học... Học vấn sâu rộng
của ông được các học giả Trung Quốc, Triều Tiên rất khâm phục. ở đây, Lê
Quý Đôn có dịp đọc nhiều sách mới lạ, kể cả sách của người phương Tây
nói về địa lý thế giới, về ngôn ngữ học, thủy văn học... Đó là các đợt Lê
Quý Đôn đi công cán ở các vùng Sơn Nam, Tuyên Quang, Lạng Sơn những
