105
Nhà không rào, làng không lũy tre, con người đi khẩn
hoang cần có sự tương trợ, đùm bọc lẫn nhau. Đất hoang
còn chờ người khẩn, hoặc chưa khẩn tới mức. Nhân công
thiếu. Sống xa quê hương cố quán, con người cần tình
bạn, rất hiếu khách. Sách xưa để lại đã dùng những từ
rất đẹp đẽ tả tinh thần rộng rãi của con người Gia Định
xưa. Như nói về phong tục tỉnh Định Tường, Đại Nam
Nhất Thống Chí
ghi: “Con trai chuyên nghề nông, đánh
cá. Con gái chăm việc canh cửi, có khi kiêm nghề buôn
bán. Hạng tuấn tú chuyên theo đèn sách, hạng khỏe mạnh
học theo kỹ nghệ, khuôn dệt đúng phép, hàng lụa bắt
bông hoa tinh xảo có tiếng, phong thục thuần mà rộng
rãi... Ưu đãi khách mà không kể tốn phí”.
Người Gia Định xưa kết nghĩa bạn bè rộng rãi,
dựng vợ gả chồng không đòi môn đăng hộ đối cho
lắm. Như ta đã biết về nguồn gốc xuất thân của những
người đi khai hoang, việc họ trọng người biết chữ, ưa
kẻ sĩ là chuyện dễ hiểu. Không thông thạo kinh sử,
văn chương không trau chuốt là chuyện bình thường,
không gì phải giấu giếm. Những người từng nổi tiếng
đất Gia Định như Đỗ Thành Nhân, Võ Tánh, Lê Văn
Duyệt, Nguyễn Văn Nhân, Phan Thanh Giản cũng
không phải xuất thân từ danh gia thế phiệt gì. Đến
như bà Từ Dũ, gốc xưa là dân đinh ở Quảng Ngãi vào
Nam lập nghiệp tại Sơn Qui rồi mới khá giả sau. Văn
chương của nho sĩ, sống giữa một xã hội mới hình
thành như vậy, thường dùng lời bình dân, tiếng địa
phương cho ai cũng hiểu được.
