SƠNNAM
ĐẤT
GIA ĐỊNH
XƯA
chuẩn mà phê phán. Sách báo xưa do người Pháp viết
không phản ánh được sinh hoạt bình thường của ta. Mọi
việc đều xa lạ, khó hiểu, “chưa văn minh”, từ bữa cơm
dùng chén đũa, đám tang rộn rịp kèn trống đến những
tượng Phật tươi cười trong chùa. Họ chưa quen mưa nắng
miền nhiệt đới nên bị ám ảnh về bịnh tật, bùn lầy, ao
vũng. Lại còn sự phân biệt màu da, cách ăn mặc. Tiếng
gì trên sông, lớp hát bội trình diễn ở đình làng làm khó
chịu những ai chỉ quen nghe đàn piano, đàn violon với
những nhạc kịch.
Bến Nghé - Sài Gòn (Sài Gòn và Chợ Lớn) bổ túc
cho nhau, hữu cơ, nơi này là cảng, đầu não quân sự và
hành chánh của Nam Kỳ Lục Tỉnh, nơi kia là kho hàng,
tập trung dịch vụ thương mãi, xa cách trên năm cây số
ngàn, nhà cửa cất theo mé sông, liên lạc nhờ có quan
lộ (nay là đường Nguyễn Trãi), khoảng giữa dành cho
ruộng, rẫy, mồ mả. Bố trí nhà cửa phố xá như vậy là
hoàn chỉnh và có cái nhìn khá rộng trong tương lai. Hằng
ngày, đồng bào ta cần dùng khá nhiều chất đốt, thời
xưa dùng cây củi, có thể tự túc phần nào chung quanh
nhà, nếu chịu trồng cây dừa hoặc cây tạp làm hàng rào.
Xem tranh vẽ của du khách Pháp hồi mới đến, ta thấy
rất nhiều cây to ở bờ sông, làm nơi buộc ghe xuồng chờ
nước lớn nước ròng, đậu nghỉ ngơi, ăn cơm. Bãi sông
đầy phù sa và cỏ dại, muốn kè bờ thì cắm vài chục cây
nọc, vậy thôi. Người Âu họ than phiền đâu cũng là cá
sấu, rắn rít, ngay trong chợ phố, với muỗi mòng. Pháp
chiếm, đồng bào bỏ nhà cửa hoặt tự ý thiêu đốt xóm
