135
làng; qua một mùa mưa là cây cỏ mọc um tùm, hoang
vu. Người ở lại trong vùng bị chiếm tỏ thái độ dè dặt,
giặc hỏi thì trả lời qua loa, giả điếc, giả dại. Một số cam
tâm đầu hàng tìm danh lợi thì bịa chuyện, nói dối để
được ban thưởng. Bởi vậy, giặc có ấn tượng “người An
Nam” không trọng họ, che giấu tình cảm, sợ trước mặt
nhưng sau lưng thì khinh thường. Đáng chú ý: tại các
tỉnh lỵ, ngay trong nội thành Sài Gòn - Bến Nghé, bấy
giờ người Hoa đã nắm guồng máy thương mãi, làm giàu.
Giặc có ý thức chính trị, có lẽ do bọn Việt gian xúi giục
nên hầu hết chùa miếu thờ Quan công, thờ Mã hậu đều
còn nguyên vẹn, trong khi chùa Phật và thành lũy lớn
nhỏ của người Việt đều bị phá hủy không nương tay.
Thành Gia Định, chiến lũy Chí Hòa (đại đồn Phú
Thọ) thất thủ nhanh, đánh dấu sự sụp đổ thảm hại của
vua quan phong kiến nhà Nguyễn, mặc dầu trong hàng
ngũ chỉ huy, binh sĩ và nghĩa quân có nhiều người dám
hy sinh giữ nước. Vua nhà Nguyễn mang óc tự mãn,
khinh thường kỹ thuật Tây phương và duy trì kiểu bày
binh bố trận cổ truyền. Thành Gia Định đã xây theo kiểu
kiến trúc của người Pháp, kỹ thuật đúc súng lớn cũng do
người Âu. Nhưng Tây phương tiến xa vượt bực, trong
khi ta còn tự mãn với mớ kỹ thuật hồi thế kỷ XVIII. Bọn
sĩ quan Pháp đã giúp Nguyễn Ánh chấn chỉnh quân đội
theo Tây phương, nhưng sau khi chiếm kinh đô Huế, vua
quan bèn trở lại binh thư và cách luyện tập cổ truyền
với những cuộc thi võ gồm nào cử trượng (cử tạ nặng,
đi 50 trượng), bắn bia, dùng cung tên, đánh quyền, lăn
