417
vì vậy gọi vườn Ben-lăn (Belland). Vài năm sau, với
phần lớn hột giống nói trên cung cấp, thêm nhiều Sở
cao su thành hình.
- Công ty Xa-trạch:
1907: khai thác 9 ha.
1919: khai thác xong 1.030 ha.
- Công ty cao su Đông Dương:
1911: trồng cao su 87.711 cây.
1920: trồng tất cả 676.661 cây nhưng diện tích trưng
khẩn rộng đến 10.300 ha, có dân phu năm 1920 là 1.700.
- Công ty cao su Tây Ninh:
1908: bắt đầu khai thác 27 ha
1917: khai thác tất cả 1.377 ha
Hầu hết các công ty lớn đều đặt trụ sở chánh ở Pháp,
trụ sở thường trực ở Sài Gòn. Rừng đất đỏ, đất xám rộn
rịp với thị trấn mới lập. Nào đường sá, nhà chợ, trường
học, bịnh viện, nhà thờ, khu nhà của phu cao su, của
“cặp rằng”
lại còn dinh thự đầy đủ tiện nghi dành cho
bọn chủ Pháp. Bịnh rét rừng là “định mạng” dành cho
dân phu đa số mộ từ Bắc Kỳ.
(1)
Sài Gòn phát triển mạnh, định hình. Một thành phố
bao gồm ba thành phố: đầu não về hành chánh của Nam
Kỳ, thương cảng và trung tâm công nghiệp.
Thương cảng Sài Gòn mỗi năm càng tấp nập:
1 Phát triển miền Đông Nam nước Cam-pu-chia, lần hồi ở vùng Chúp
có vườn cao su lớn nhất thế giới trong một mảng rộng đến 19.000
héc-ta; ở xứ khác cao su nhiều nhưng trồng mảng nhỏ hơn.
