433
phải theo con đường Cách mạng vô sản và chỉ có con
đường ấy mà thôi.
Cờ xanh đỏ sao vàng bay trong gió lộng trên nóc
dinh Độc Lập vào ngày 30-4-1975.
Bao nhiêu nước chảy qua cầu. Con đường đi ngang
trước mặt dinh này đặt tên đến lần thứ bảy. Thoạt tiên
là đường số 26 rồi đổi ra đường Hoàng Hậu (rue de
l’Impératrice) vợ của vua Nã-phá-luân đệ tam lúc Pháp
đánh Nam Kỳ. Pháp thua Đức, lập chánh thể Cộng hòa
năm 1870 nên đổi ra đường Ma-hông (Mac Mahon, gọi
khôi hài Mặt Má Hồng, thống chế Pháp). Sau Cách mạng
tháng Tám, thực dân chiếm Sài Gòn, gọi đường Đờ-Gôn
(De Gaulle, viên tướng có công đánh Đức nhưng chủ
trương cho các thuộc địa quyền tự trị mà thôi). Rồi đặt
tên đường Đờ-lát (Tướng De Lattre de Tassigny từng
chỉ huy quân đội viễn chinh ở Việt Nam rồi chết). Thời
thực dân mới, bọn Diệm đặt tên đường Công Lý. Nay
ta đổi là đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa.
Mấy đồng tiền Nã-phá-luân đệ tam đặt trong lòng
viên đá đầu tiên chôn dưới nền của dinh tuy không thấy
được nhưng còn đó mang nhiều ý nghĩa, qua thời gian.
Nó dính dấp đến bối cảnh xa xưa của bài phú Gia Định
thất thủ:
“Thương thay đất Gia Định, tiếc thay đất Gia
Định”
, của bài Hịch kêu gọi nghĩa binh đánh Tây. “Chớ
thấy đồn dưới Gò Công thất thủ mà trở mặt hại nhau.
Chớ nghe bảo trên Bến Nghé phân cư mà đành lòng theo
mọi”
. Gia Định Báo phổ biến trong nhiều năm những
tin tức: Tù nhân đày Đại Hải (đảo Rê-u-ni-ông) mà
