173
VUA DUY TÂN VÀ MỘT KẾT CỤC BI THẢM
Bị cô lập và dưới sức ép của chính quyền thực dân, triều đình
nhà Nguyễn ký hòa ước gọi là hòa ước Patenôtre, ngày 06.06.1884,
bởi Patenôtre, Nguyễn Văn Tường, Phạm Thận Duật và Tôn Thất
Phan. Chính hòa ước này đã cho Pháp quyền thiết lập một chính
quyền bảo hộ trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Kể từ đây nước Việt
Nam bị chia làm ba “Kỳ”: Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ, cai trị bởi
ba đơn vị hành chánh khác nhau, sự di chuyển và chuyên chở
trong ba kỳ bị kiểm soát chặt chẽ, dân chúng muốn đi lại phải xin
giấy thông hành.
Sau khi bị bắt vào tháng mười năm 1888 vì sự chỉ điểm của
hai tên phản bội Nguyễn Đình Tình và Trương Quang Ngọc, Hàm
Nghi bị đưa đi đày ở Alger vào cuối năm 1888, nhưng nhà vua trở
thành biểu tượng của phong trào Cần Vương trong lịch sử.
Tướng de Courcy dụ hàng được quan đại thần Nguyễn Văn
Tường, rồi sau đó cho đem ông và gia đình đi đày ở đảoTahiti. Ông
chết tại đấy vào ngày 30 tháng 7 năm 1886. Phạm Thận Duật chết
dọc đường áp tải trên tàu, xác bị vứt xuống biển. Tôn Thất Thuyết
chạy sang Tàu, rồi chết ở bên Tàu năm 1913. Hàm Nghi qua đời
năm 1943 thọ 73 tuổi tại El Biar Algérie.
Đến lượt hoàng tử Nguyễn Phúc Ưng Kỷ được Pháp đưa lên
ngôi lấy niên hiệu là Đồng Khánh. Nhưng vua Đồng Khánh, vì thái
độ hợp tác với Pháp, bị dân chúng khinh bỉ. Đồng Khánh cũng chỉ
ở ngôi có ba năm, qua đời ngày 28 tháng một năm 1889 vì điên
loạn, hưởng dương 25 tuổi.
Sau đó, quan khâm sứ Annam (Trung Kỳ) Rheinard chỉ định
người kế vị là hoàng tử Bửu Lân, 10 tuổi, con của Dục Đức, đang
