186
D Ấ U X Ư A
Toàn quyền, để vừa trần tình về những sự việc xảy ra, vừa bênh
vực Duy Tân còn trẻ, vừa xin cho phép được ở riêng, một trong
hai cung, Điện Trinh Minh hoặc Điện Thuận Huy, xin vào chầu bà
phi thứ nhất một tháng chỉ một lần hay hai tuần một lần, xin nếu
khi nào bà phi thứ nhất không vui vẻ thì miễn chầu. Bà phi thứ
nhất được chấm điểm là rất thích nghi với Pháp, luôn luôn làm
theo những đề nghị của Pháp, khi chồng là Thành Thái đi đày thì
bà ở lại.
Tôi không dám đi vào các chi tiết trong lịch sử đã qua, nhưng
khách quan mà nói, tuổi vị thành niên có nhiều khó khăn trong
giai đoạn trưởng thành là một sự kiện tâm sinh lý thông thường,
thêm vào đó, nếu bị theo dõi, kiểm soát, báo cáo từ sáng đến
chiều, cả ngày cả đêm, không có một hoạt động có ích cho sự
phát triển bản thân cũng như cho dân, cho nước, chỉ mang hư
vị, không có thực quyền, bị chèn ép bởi các bà hoàng hậu trong
nội cung, triều đình quan lại và chính quyền bảo hộ, thì làm vua
không sướng hơn làm dân thường.
Các văn thư chính thức hay tối mật giữa phủ Toàn quyền Đông
Dương và Bộ Thuộc địa Pháp cho thấy một điều rất rõ ràng, họ chỉ
muốn có những vị vua ngoan ngoãn thi hành tất cả những gì mà
chính phủ bảo hộ và các quan phụ chính soạn sẵn đưa ra, vua chỉ
cần “chấm son” trên các bản tâu, đóng triện, trở thành châu bản,
rồi triều đình thi hành. Cái bức xúc nhất của các vua sáng suốt,
muốn lấy lại quyền bính, độc lập, trong tay, là cái ý thức được sự
cô thế của mình, bị vây hãm trong cung cấm, chẳng khác nào tù
giam lỏng, con rối, bởi một đám quyền thần phản bội, chỉ biết bảo
vệ quyền lợi riêng tư của họ.
