chấp nhận lời quở trách không?” Rabbi Eleazar ben Azariah trả lời: “Tôi tự hỏi liệu có ai
trên đời có khả năng quở trách một cách thích đáng không.” Theo Rashi, người viết chú
thích Kinh Thánh hồi thế kỉ 11, phần khó nhất là đưa ra lời quở mắng chất chứa sự sâu sắc
nhưng không được làm ô danh người bị quở mắng. Vấn đề cốt lõi của Do Thái giáo là bảo vệ
người khác khỏi nỗi tủi hổ. Các rabbi dạy rằng, nỗi xấu hổ gây ra nỗi đau đớn to lớn, rất
giống với hành vi tự sát. Nếu chúng ta khiến ai đó phải đỏ mặt ngượng ngùng trong cảm
giác lúng túng, chẳng khác gì chúng ta đã sát thương người đó.
Trong Do Thái giáo có nhiều loại tội. Trước hết là cheit, hay còn gọi là tội không cố ý. Từ
cheit cũng được sử dụng trong thuật bắn cung để ám chỉ hướng tên bị chệch hoặc không
trúng mục tiêu. Có những tội mà chúng ta vô tình gây ra. Tội thứ hai là avon, tức là tội gây
ra do sự thôi thúc của ham muốn. Dù biết hành vi đó là sai trái, nhưng ta không thể cưỡng
lại được. Tội thứ ba là pesha, tức là tội chống đối, được gây ra với ý định chứng minh với
Thiên Chúa (hoặc cha, mẹ) rằng Người không phải là ông chủ của ta. Lời quở trách bạn lựa
chọn phải phù hợp với mức độ phạm tội của con.
Đối với tội cheit, bạn có thể chỉ rõ lỗi sai trong quyết định của con và hãy coi đây là cơ
hội để bạn được làm giáo viên của con. Nhà tâm lý học Miriam Adahan gọi đây là rebbe
gelt. Rebbe gelt ám chỉ các hành vi mắc lỗi như làm mất áo khoác, làm đổ sữa, quên không
mang hộp cơm trưa hoặc không làm bài tập về nhà. Việc này được gọi là gelt vì bài học mà
trẻ học được quý báu như tiền bạc, và bài học đó quan trọng hơn thứ đã bị mất, bị đổ hoặc
bị quên. Bạn không cần phải quở mắng con thêm điều gì, trừ việc chỉ ra lỗi sai của con. Để
phương pháp này đem lại hiệu quả, bạn phải kiềm chế mong muốn “giải quyết” vấn đề! Ví
dụ, nếu con liên tục quên hộp cơm trưa, bạn đừng mang hộp cơm đến trường cho con nữa.
Đã có hơn một vị hiệu trưởng nói với tôi rằng, những hộp cơm trưa bị quên lãng thường
được thay thế bằng bánh sandwich do cửa hàng thực phẩm chuyển đến. Nếu bạn kiềm chế
được mong muốn trên, con sẽ có cơ hội hưởng lợi từ rebbe gelt.
Vậy bạn phải quở trách con thế nào với lỗi avon? Trong Mishneh Torah, Maimonides
đề xuất một số giải pháp hữu ích. Nếu bạn quở trách hoặc rầy la người khác, bạn nên:
Quở trách riêng
Nói với người phạm lỗi với giọng điệu nhẹ nhàng và tế nhị. (Trong Kinh Cựu ước, chúng
tôi cũng được học về tầm quan trọng của việc trò chuyện nhẹ nhàng: ‘Ngôn từ của người
khôn ngoan được nghe thấy trong sự dịu dàng’”).
Hãy nhớ rằng bạn đang trò chuyện vì lợi ích của người phạm lỗi và không liên quan đến
mong muốn được khiến người đó xấu hổ, hoặc mong muốn trả thù người đó.
Đặt lời quở trách đó trong bối cảnh bạn rất tôn trọng người bị quở trách.
Đây là bản phóng tác của tôi đối với kế hoạch quở trách của Maimonides mà tôi học
được từ Lời quở trách 1 phút của Miriam Adahan và Spencer Johnson. Trước hết, nếu bạn
đang phiền lòng đến mức không thể nói một cách bình tĩnh, bạn hãy đếm đến mười, rời
