mình. Vậy quả như lời một nhà phân tâm-học đã nói, trẻ có tật là trẻ bình-
thường, và chính những trẻ không có tật nào hết, ngoan như cục bột, sạch
như con búp-bê, mới đáng cho ta lo.
Mỗi khi ta thấy trẻ có một tật nào, ta phải tự đặt mình vào địa vị của
chúng để hiểu chúng : óc của chúng chưa phải như óc của chúng ta, vũ trụ
trong con mắt chúng không phải là vũ trụ trong mắt chúng ta, nhất là những
luật-lệ xã-hội chúng ta đặt ra, đối với chúng chưa có ý nghĩa gì cả. Khó thật
! Làm sao mà hiểu chúng được ? Phải nhận-xét, suy nghĩ, đọc rất nhiều sách
về tâm-lý của trẻ.
Khoa tâm-lý là môn học phát hiện trễ nhất, và tấn triển chậm nhất vì ta
không thể thí-nghiệm về người dễ dàng như thí-nghiệm về thỏi đồng, phiến
đá. Các nhà bác-học còn đương tìm tòi và về tâm-lý trẻ em, phát-minh chưa
được bao nhiêu nhưng hết thảy đều nhận rằng cách dạy trẻ có hiệu quả hơn
cả là trẻ làm sao thì ta phải nhận nó làm vậy, và phải thích nghi với chúng
mà đừng bắt chúng thích nghi với ta. Đó là phương-pháp giáo-dục thuận
phát. Chính bà Anna W.M. Wolf và bác-sĩ Benjamin Spock đã bảo : Đừng
nghe lời sách hoặc nghe lời bác-sĩ, cứ theo ý muốn của trẻ : Chúng muốn bú
thì cho bú, muốn ngủ thì cho ngủ, muốn lê-la dưới đất thì cho lê-la, và tới
một tuổi nào đó, chúng muốn nói tục thì cũng để cho nó nói xong rồi, sẽ nhẹ
nhàng bảo : « Lần sau con có muốn nói những tiếng đó thì vào trong phòng
riêng mà nói một mình, chứ ba má không thích nghe đâu ». Trẻ dưới sáu tuổi
thì ta chỉ có quyền chỉ cho chúng cái nào là nên, cái nào không nên, để
chúng lần-lần có ý niệm rõ-rệt về cái phải, cái quấy, rồi một khi chúng hiểu
rõ như chúng ta rồi mới nên trừng trị.
Bạn bảo nếu vậy thì các chị nhà quê, không học thức nuôi con lại đúng
phương-pháp thuận phát tối tân rồi còn gì nữa ! Tiến ở đâu ? Hay là lùi đấy ?
Thưa chính vậy. Nếu các chị nhà quê đó thuận theo ý muốn của trẻ mà
yêu chúng, không suốt ngày sa-sả rầy chúng hoặc giảng luân lý tràng giang
đại hải như chúng ta, thì đã áp dụng phương-pháp thuận phát mà không hay
đấy. Tuy-nhiên, phương-pháp đó là một bước tiến, chứ không phải lùi đâu ;
vì những điều mà giới bình dân thực hành theo bản năng hoặc theo tánh làm
