KẾT
Chúng ta đã xét mục-đích của giáo-dục là hướng dẫn trẻ, dự bị cho
chúng vào đời và thành một người sung-sướng cho chính mình và cho đồng
loại. Nhiều triết-gia bi quan bảo hạnh phúc chỉ là ảo-ảnh. Nếu tin hẳn họ thì
ta chỉ cầu sao cho thiên hạ chế tạo thật nhiều bom khinh khí là giải-quyết
được mọi vấn đề trong nháy mắt. Không ! Hạnh phúc là một sự thực. Chỉ
khi nào ta vui-vẻ, sung-sướng, ta mới giúp ích được cho đời ; cho nên hạnh-
phúc là lẽ sống, một lẽ sống cao cả. Gây hạnh-phúc cho trẻ, là gây hạnh-
phúc trường-cửu cho nhân loại, vì trẻ hồi nhỏ có sung-sướng, thì lớn lên mới
sung sướng, mới làm cho kẻ khác sung sướng, cho thế-hệ sau sung sướng.
Chúng ta đã xét vấn đề kỷ-luật, vấn đề căn bản trong giáo dục, và
chúng ta đã nhận rằng muốn cho kỷ-luật được trẻ vui-vẻ tôn-trọng thì ta phải
tuân theo những luật sinh-lý cùng tâm-lý, phải tùy theo cá tính của trẻ và
phải giải phóng chúng lần-lần để khi thành người, chúng có thể tự chủ, tự
lãnh trách nhiệm trong xã-hội. Người xưa nói thân ta không phải là của ta,
mà là của tổ-quốc, của xã-hội. Phải. Nhưng thân của trẻ cũng không phải là
của ta, mà là của tổ quốc, của xã-hội, và thứ nhất nó là của nó đã, vì ta có
trọng cá-tính của nó, không coi nó như vật sở hữu của ta, thì nó mới phát-
triển điều-hòa, mới sung-sướng mà sau nầy mới giúp ích được cho tổ-quốc
và xã hội. Không phải là ta sanh ra nó, có công nuôi nấng nó mà có quyền
uốn nắn nó, nhồi nặn nó theo ý muốn của ta ; ta phải theo ý muốn của thiên-
nhiên. Trong nhiều trường-hợp ta có thể nói trẻ muốn là trời muốn, vì trong
sự phát-triển về thể chất cũng như về tinh-thần trẻ chỉ biết theo luật thiên-
nhiên, mà hễ ta làm trái luật đó thì có hại cho cả trẻ lẫn cho ta.
Sau cùng chúng ta đã xét những tật thường phát-hiện nhất trong tuổi
thơ và đã thấy khi trẻ dưới sáu tuổi thì hầu hết những cái mà ta gọi là tật đó,
không phải là tật, chỉ là những trạng thái bình thường của những sinh vật
đương phát triển. Chẳng hạn một em bé bốn tuổi nói dối, ăn cắp, là tại em
chưa có ý-niệm như chúng ta về cái chân về quyền sở hữu, hoặc tại em chưa
biết có cách nào khác để tự bảo-vệ, tự thỏa-mãn những thị dục mạnh-mẽ của
