tôi đã học một trường có mười lớp mà tới bốn ông giáo dữ đòn, có ông dùng
dùi trống, có ông dùng thước kẻ bảng dài hai thước, rộng một tấc và dày hai
phân để « trị » học sinh và học sinh chúng tôi sợ một phép, nên các ông ấy
rất ít khi phải « trị ». Tôi đã có lần thấy một anh bạn học hiền lành, chỉ vì lỡ
lời, thốt ra một tiếng mà chính anh ta không ngờ rằng không được nhã, tiếng
« búi tó » (tức búi tóc) mà bị một cụ Cử cựu học bạt tai đến nỗi chảy máu
mũi và lần ấy tôi đã bất bình, bớt lòng kính trọng nhà Nho đó. Và trong
mười mấy năm tôi chỉ đánh con tôi có ba bốn lần, hai lần qua cơn giận rồi,
tôi hối hận đến rớt nước mắt ; trong năm sáu năm tôi chỉ cú đầu đứa cháu tôi
có một lần, lần nó cao hứng đi chơi không cho nhà hay, làm cho cả nhà nhốn
nháo lên đi tìm nó tại khắp các ty Cảnh-sát Đô-thành, mười một giờ khuya
mới gặp được nó ở nhà một người bà con.
Không, tôi không muốn đánh trẻ. Mà có ai muốn đánh trẻ không nhỉ ?
Nhưng bảo đánh trẻ là dã man, là coi trẻ như loài thú, thì nhất định là tôi
phản đối. Lời đó sai. Ba tôi thường đánh tôi hồi nhỏ, lúc đó có lẽ tôi cũng có
lần oán người thật, nhưng bây giờ tôi mừng rằng đã được sinh trong một gia
đình nghiêm khắc, và tôi biết chắc rằng người không coi tôi như một con
thú, trái lại là khác. Mà giả sử khi tôi dưới năm tuổi, người có cho tôi là một
con thú thì cũng là có lý.
Tôi nhớ lại Anatole France đã tả đứa con gái của ông tên là Suzanne
phùng mang trợn mắt lên, khi cào mặt đĩa để bắt con gà vẽ trên đó mà không
được. Lúc đó ông thấy nó gần như một con thú. Tôi nhớ lại những con cháu
của tôi, đứa nào hồi hai ba tuổi, đòi một cái gì mà không được thì cũng ngồi
bệt xuống đất, có khi nằm lăn ra, dẫy dụa, la hét. Không biết loài cọp con có
dữ như vậy không, chứ những con mèo con, con chó con, con bê, con nghé
hiền hơn chúng nhiều. Mà lớn lên con người nhiều khi có hơn gì loài thú
đâu. Năm trước đây, hai tên lính, coi cọp báo không được, về nhà xách lựu
đạn lại trả thù người bán báo, làm mấy người chết, hai chục người bị
thương. Rồi người ta còn kể chuyện những kẻ chiên xào gan của nhau để ăn
nữa chứ ! Cọp, sư tử, có loài nào tàn nhẫn với đồng loại như thế đâu. Vậy thì
sao lại tự phụ rằng người không phải là thú vật ? Đành rằng chúng ta hơn
