là cô bé ương bướng và sau này sẽ trở thành người khó ưa? Phải
chăng bạn đã không biết cách dạy bé phân định đúng - sai?
Lý do có thể đơn giản hơn bạn nghĩ và có liên quan đến sự phát
triển nhận thức bản thân của bé Alice. Có thể sự trừng phạt của
bạn không có tác dụng với bé vì bé chưa đạt đến mức nhận thức
rằng mình có thể bị đánh giá (bởi chính bản thân và bởi người
khác). Vậy tại sao bé phải cưỡng lại sức hấp dẫn của việc đút tay
vào ổ điện một lần nữa? Theo lẽ thường, Alice sẽ không thể nào tự
cân nhắc hành vi của mình nếu không biết rằng hành vi đó có thể
dẫn đến việc bị đánh giá và xếp vào một mức độ nào đó. Chính vì
thế mà có lẽ cô bé cũng không cảm thấy xấu hổ hay hối hận như
các trẻ lớn hơn khi làm điều sai.
Trong thực tế, một số nhà nghiên cứu cho biết trẻ nhỏ thường chỉ
cho bố mẹ thấy những điều sai trái mình đã làm mà không hề
cảm thấy gì cả. Ví dụ, trẻ có thể nói tỉnh bơ: “Mẹ thấy không, tivi
bể rồi đó!”. Tại sao trẻ lại không hề buồn bã hay áy náy khi làm hư
tivi? Có thể vì trẻ không biết rằng trẻ vừa làm một điều không
hay.
Trẻ không thể có hành vi đạo đức nếu không nhận biết được
mình là một thực thể của xã hội và tất cả những gì mình làm đều
có thể bị đánh giá theo chuẩn mực nào đó. Làm thế nào trẻ có thể
hành xử theo tiêu chuẩn đạo đức nếu không biết xấu hổ vì đã
phạm lỗi? Và điều gì đã khiến sự phát triển này diễn ra? Một lần
nữa, chúng ta phải thâm nhập vào luồng suy nghĩ của trẻ và cách
trẻ được cư xử để hiểu được vấn đề này. Một đứa trẻ có thể nghĩ
rằng: “Tay mình nhớp nháp nhìn thật ghê. Lần trước mẹ đã bảo
mình là đừng để tay như thế, nhìn gớm chết đi được! Mình tệ
thật!”. Khi trẻ có khả năng mường tượng được một tiêu chuẩn
đánh giá nào đó trong đầu và biết đánh giá một tình huống dựa
trên tiêu chuẩn đó thì có nghĩa trẻ đã nhận thức linh hoạt hơn. Và
có lẽ điều này cũng giúp trẻ phát triển khả năng ngôn ngữ của
mình. Qua sự việc này, trẻ có thể biết thêm một số từ mô tả như
“tốt”, “tệ”, “nhớp nháp” và “sạch”.
Tâm quan trọng của việc học cách kiểm soát tình cảm
Bé Tim 2 tuổi đang ở trong cửa hàng tạp hóa. Em ngồi bệt dưới
157
