nề chua chát. Có khi họ bỏ luôn cả nghề văn để sang qua nghề khác, hoặc
bỏ cả năm mười năm không thèm cầm bút
. Nhưng sự phê bình dua nịnh,
tâng bốc của bạn bè phe phái một cách quá đáng, lại cũng tai hại không
kém, vì như thế sẽ gây cho họ tấm lòng tự mãn tự đắc, có khi làm chận
đứng mọi tiến bộ sau này. Rồi thời gian có công dụng đào thải những tác
phẩm không giá trị. Một vài giải thưởng văn chương tổ chức một cách bừa
bãi, mục đích tuyên truyền hay quyến rũ độc giả, có khi rất hại đối với
những kẻ được giải thưởng ấy. Có lẽ vì thế mà Paul Léautaud mới nói:
“Nhà văn nào lãnh một giải thưởng văn chương là bị bêu xấu”
.
Hoàng đế Napoléon đệ nhất là một bậc trị nước sáng suốt và chu đáo, khi
ông ra lệnh riêng cho Tổng trưởng Nội vụ can thiệp vào việc phê bình báo
chí thời ấy:
(...) “Còn một phương tiện khác mà ông Tổng trưởng không nói đến là
cần phải có một tờ báo đứng đắn mà sự phê bình sáng suốt, có thiện ý xây
dựng vô tư và tuyệt nhiên không dùng đến sự mạt sát thô lỗ như ta đang
thấy bày trò trên các tờ báo hiện có ở đây, rất trái nghịch với phong độ cố
hữu của nước nhà.
Những tờ báo bây giờ lại không phải phê bình để làm cho người ta chán
cái dở ưa cái hay, ghét cái xấu ưa cái tốt, không phải để hướng dẫn những
kẻ còn thiếu sót kinh nghiệm, nâng đỡ khuyến khích những tài năng chớm
nở, để trả lại danh dự xứng đáng cho những tác phẩm danh tiếng, tất cả
những gì họ phê bình đều để mà làm nản chí, để mà phá hoại.
Như vậy, ông Tổng trưởng cũng cần phải can thiệp để bố cứu tình trạng
ấy. Nhưng ta không nên quên rằng, khi tránh một cái cực đoan nầy, ta lại
phải sa vào một cái cực đoan khác: rất có thể rồi đây không còn ai dám phê
bình gì nữa cả, người ta rồi lại sa vào một thứ quá lạm khác không kém
quan trọng là sự tán dương quá đáng, lại sẽ tưởng rằng mình là thần thánh,
là những bậc thiên tài, và sự thành công quá dễ dàng ấy sẽ còn lôi kéo
nhiều người bắt chước”.
