Nhưng thiết tưởng ta cũng cần nhớ lời khuyên này của văn hào Alfred de
Vigny: “... Kẻ biết tự trọng chỉ nên có một việc này nên làm thôi: Cho in
xong, rồi đừng thăm hỏi gì ai nữa cả, và quên phứt tác phẩm của mình
đi”
. Stendhal cũng nói: “Theo tôi, dường như nhà văn cũng cần có cái
can đảm của người chiến binh; họ không nên lo nghĩ đến các nhà báo như
người chiến binh không nên nhớ đến nhà thương vậy”.
Nhà văn cần nên nhớ rằng, quyển sách chưa in là của mình, nhưng khi đã
in xong là của dư luận. Nếu không đủ can đảm để chịu mổ xẻ, chịu búa rìu
của dư luận, thì tốt hơn đừng bao giờ viết sách và làm văn.
Cũng có khi một quyển sách vừa ra đời, lại bị kẻ đồng thời công kích dữ
dội. Nhưng nếu tự mình biết là bất công, thì càng không nên lo sợ. Rất có
thể vì mình có những ý kiến táo bạo, đi ngược với thành kiến chung của kẻ
đồng thời. Nên biết rằng, khi nào người ta không thể hiểu nổi một học
thuyết nào cao xa hoặc mới lạ, họ công kích dữ dội lắm. Socrate sở dĩ bị bắt
uống độc dược cũng như Jésus bị đóng đinh trên cây Thập Ác, phải chăng
vì hai vị ấy đã dám nói lên những chân lý không hợp với thời thượng.
Những nhà văn có những tư tưởng khác với thời thượng cũng phải có
can đảm đợi chờ những hình phạt nguyền rủa nặng nề của xã hội đương
thời. Nhưng, ta cần phải có cái can đảm của Galilée, tương truyền sau khi
bị tòa án Inquisition xử, bắt buộc không được nói lên những sự thật trái với
kinh điển, là trái đất xoay chung quanh mặt trời, vẫn nện chân bảo:
“Nhưng, nó vẫn xoay!”
Được ca ngợi, được quảng cáo ầm ĩ bằng những phương tiện kém liêm sỉ
như kết bè, kết phái, lập những văn đoàn để bênh vực, tâng bốc nhau quá
đáng, rất có hại cho những nhà văn đang cần nhiều cố gắng để đào tạo tài
năng thực sự.
Sự phê bình nghiệt ngã bất công có tính cách bôi lọ, phá hoại của một số
phê bình gia thiếu lương tâm, thật rất tai hại đối với nhưng kẻ mới bước
chân vào làng văn, vì dễ làm mất lòng tự tin và hăng hái. Tôi biết có nhiều
nhà văn tỏ ra ê chề chán nản sau khi bị phê bình gia chỉ trích một cách nặng
