Không thể vịn vào lẽ bị kẻ đồng thời thờ ơ lãnh đạm mà vội cho rằng tác
phẩm không giá trị gì cả. Cũng không thể vịn vào việc sách bán chạy mà
cho rằng tác phẩm là hay. André Maurois nói: “Được hoan nghênh hay
không được hoan nghênh cũng không chứng minh rằng tác phẩm ấy là hay
hoặc dở gì cả”. Như trường hợp của Stendhal (1783-1842). Ông viết: “Tôi
sẽ có độc giả vào khoảng 1880”, là lối 50 năm về sau. Nhưng sự thật đến
nay, sau hơn một thế kỷ, độc giả của ông vẫn càng ngày càng tăng vùn vụt.
Quyển Le Rouge et le Noir của ông bị kẻ đồng thời “im hơi lặng tiếng” đâu
phải vì nó là một tác phẩm dở, không giá trị gì cả, mà trái lại là khác!
Francisque Sarcey, trong Quarante ans de Théâtre có viết: “Đối với tôi,
một tác phẩm được hoan nghênh không đủ chứng minh nó có giá trị, nhưng
ít ra nó cũng chỉ cho ta thấy rằng giữa tác phẩm và lòng ưa thích của quần
chúng có nhiều quan hệ bí mật mà ta cần phải chú ý để tìm ra”. Nghĩa là sự
được hoan nghênh của một tác phẩm ít ra cũng chứng tỏ cho ta biết rõ trình
độ độc giả của đương thời hoặc xu hướng chung của thời buổi là như thế
nào. Một quyển sách mà bán chạy là vì nó đã “đáp đúng những câu hỏi cấp
thời của quần chúng”, và có lẽ cũng chỉ có thế mà thôi. Muốn đánh giá nó,
phải đứng về một khía cạnh khác.
⥚◌⥛
Nhà phê bình cần phải biết vượt lên những ưu thích riêng tư của mình để
xét đoán những tác phẩm mà mình không ưa thích, nghĩa là nhà phê bình
không nên đọc sách như một độc giả thường kia. Độc giả thường chỉ chịu
đọc những gì họ thích; họ không bao giờ có đủ can đảm đọc những gì họ
không ưa.
Nhà phê bình đứng đắn và xứng đáng với danh từ ấy không nên quan
niệm sự tận thiện của một tác phẩm tiểu thuyết theo những loại tiểu thuyết
mà mình ưa thích, và căn cứ vào sự ưa ghét riêng của mình về một loại tiểu
thuyết nào đó để chống đối một văn nghệ sĩ có một quan niệm mới lạ. Lòng
thông cảm của họ phải mở rộng đối với tất cả mọi văn phẩm, và phải biết
