luôn sáng suốt, có bổn phận đánh thức độc giả để giới thiệu, làm cho họ
hiểu được những việc hết sức tầm thường của cuộc đời. Sự ưa thích của
quần chúng thiếu học thường là sự ưa thích một chiều và hạn định trong
một hệ thống tư tưởng nào. Nhà phê bình làm nới rộng nhãn quan của họ,
hướng dẫn họ vào những chân trời mới lạ...
⥚◌⥛
Nhưng, trước khi tự mình làm được công việc giải thoát con người ra
khỏi sự “máy móc tâm hồn”
thì trước nhất phải chống lại với “máy
móc” ngay chính ở tâm hồn của mình. Nghĩa là hãy chống lại với thành
kiến của mình, nhất là cái thành kiến tự tôn tự đại cho rằng “chỉ có mình là
có lý mà thôi”. “Cái thói cho mình là có lý, cái hình ảnh méo mó và đầy
kiêu căng của thứ con người luôn luôn cho mình là có lý: có lý khi đứng, có
lý khi nằm, có lý khi uống, ai cùng một ý với ta là phải, ai không cùng một
ý với ta là quấy (...). Nhà phê bình chỉ đem những gì kẻ khác đã nói để mà
bàn trong vài trăm hàng chữ một công trình mà tác giả của nó đã phải cần
cù nhẫn nại làm việc suốt trên hai ba năm, hoặc năm mười năm mới xong.
Họ phê phán theo những gì mà tác giả đã chỉ dạy cho họ biết, họ leo lên vai
người ta để mà giảng dạy lại, lên giọng thầy đời; nhờ ở địa thế đó (nhờ
đứng trên vai người) mà họ đã làm cho ai ai cũng tưởng dường như họ là
người cao lớn hơn, hiểu biết hơn, có thể làm còn giỏi hơn nhiều”
. Nói
thế, Albert Thibaudet muốn bảo rằng những nhà phê bình có thói cho rằng
mình bao giờ cũng có lý và thích làm “thầy đời” ấy, bắt chước “thằng lùn
leo lên vai người cao lớn” lại còn vỗ vào đầu anh khổng lồ mà bảo: “Tao
cao hơn và ngó xa hơn mầy!”.
Đối với hạng nhà phê bình trên đây, học lỏm những điều nghiên cứu học
hỏi của người, để rồi lên mặt thầy của người mà sửa dạy lại, Socrate đã
phải mắng họ như thế này: “Này anh bạn! Anh dốt đặc lại còn đi dạy ai
nữa, cái học mà anh đã phải đi học của người ta! Anh đi dạy người thông
thái ư? Hay đi dạy người dốt nát? Cái việc mà anh có thể giúp được kẻ dốt
nát hơn anh đó là anh dạy họ dốt thêm bằng ba cái dốt của trước kia. Là vì
