trước hết, họ cũng vẫn dốt; kế đó, tưởng rằng anh đã biết, họ đâu có dè là
anh cũng dốt như họ; và sau cùng, tưởng rằng anh đã dạy họ được điều gì
thì té ra họ cũng vẫn còn là dốt”.
Montesquieu, trong bài tựa quyển Vạn Pháp Tinh Lý (l’Esprit des lois),
có viết: “Tôi xin mọi ân huệ mà tôi sợ người ta không ban cho tôi: là đừng
có phê phán một công trình hai mươi năm bằng sự chỉ đọc qua trong một
lúc”.
Chính nhà phê bình Brunetière, trong tờ Le Temps, ngày 5 tháng 2 năm
1905, cũng tự thú một cách ngạo nghễ rằng: “Tôi đọc sách nhiều lắm, tôi
đọc mau và tôi lại nhớ dai lắm. Như sáng này... tôi đã đọc trong hai tiếng
đồng hồ tác phẩm của ông Anatole France vừa xuất bản chiều hôm qua, tên
là Sur la Pierre Blanche. Tôi đã đọc nó để có thể kịp trình bày, nghĩa là để
phân tích nó, bình giảng nó, phê bình nó”.
Khủng khiếp chưa?
⥚◌⥛
Mặc dù, cũng có nhiều nhà phê bình văn nghệ tinh thâm lắm, chỉ trong
một cái nhìn qua là đã nhận thấy ngay chỗ hay, chỗ dở cùng những khiếm
khuyết của một tác phẩm như các nhà phê bình hội họa, chúng ta không
nên quá tin tưởng nơi cái “khiếu phê bình” nhạy cảm phi thường ấy của các
nhà nghệ sĩ lão luyện. Ta cần nhiều thận trọng, để đừng bất công đối với bất
cứ một tác phẩm nào. Muốn có được luồng mắt sâu sắc tinh tế, các nhà phê
bình lão luyện đã tốn không biết bao nhiêu công phu mới đến mức sành sỏi
như thế. Một nhà phê bình thơ, ít ra phải là người rất thích làm thơ và đã
vất vả nhiều trong nghề làm thơ. Vậy muốn làm nhà phê bình, trong khi tập
sự, không nên có những thái độ ngạo nghễ tự thị như những kẻ lành nghề.
⥚◌⥛
Lại còn một vấn đề nữa mà nhà phê bình không nên xem thường: Vấn đề
thành công. Nghĩa là tác phẩm có được người đồng thời hoan nghênh hay
không? Có nhiều tác phẩm tầm thường, thế mà vừa xuất bản là bán chạy rất
mau, trái lại, có nhiều quyển sách giá trị lại bị kẻ đồng thời không ai để ý.
