vật lịch sử như chúa Tĩnh Đô Trịnh Sâm và Tuyên phi Đặng Thị Huệ;
nhân vật có thật nhưng với ít nhiều hư cấu như Quận mã Đặng Lân
và Quận chúa Quỳnh Hoa, nạn nhân của gã; nhân vật hoàn toàn do
tác giả sáng tạo nên, như thi sĩ Bảo Kim cùng nhóm bạn văn nhân của
chàng, và đặc biệt, quan Hộ thành binh mã sứ Nguyễn Mại, người
được chúa tin cậy giao trọng trách giữ việc trị an kinh thành.
Dựa trên cái nền chắc chắn là chuyện bê bối trong phủ chúa
mang nhiều nét bi kịch gia đình mà sử sách đã ghi lại, nhà văn
Nguyễn Huy Tưởng đã dựng lên một bức tranh xã hội thời phong
kiến với nhiều vấn đề được đặt ra. Nếu như ở Hoàng Lê nhất
thống chí, gã Đặng Lân vì tội hãm hiếp đàn bà con gái, làm loạn
kinh thành mà bị chúa bắt đi đày, thì ở tiểu thuyết Đêm hội Long
Trì, gã đã bị chính tay quan Hộ thành binh mã sứ Nguyễn Mại chém
đầu khi đang “gây án”, bất kể gã là em trai Tuyên phi Đặng Thị
Huệ, người được chúa sủng ái. Chỉ một câu đối đáp giữa Đặng Lân và
Nguyễn Mại trước khi chàng võ quan vung kiếm chém cũng cho
thấy tính chất quyết liệt trong sự hành xử của người thực thi pháp
luật: “Ta là Cậu Trời!” - “Cậu Trời cũng chém!”
Cũng vậy, sự đam mê nữ sắc của chúa Trịnh Sâm được tác giả
nhìn nhận không chỉ như một bi kịch cá nhân mà còn với những hậu
quả sâu rộng hơn rất nhiều. Chúng ta biết rằng, theo sử sách,
Tĩnh Đô Vương vì si mê Đặng Tuyên phi đã gả con gái yêu là nàng
Ngọc Lan cho gã Đặng Lân ngỗ ngược, em trai của bà. Lại cũng để
chiều lòng người đẹp, chúa đã không lập con trưởng là Trịnh Tông
làm thế tử, để rồi khi ngài chết đi, Đặng Thị Huệ đã cùng vây cánh
đưa Trịnh Cán, con trai bà lên ngôi chúa… Việc tranh ngôi đoạt vị đã
dẫn đến kết cục là gia đình nhà chúa rồi cả ngôi vị chúa Trịnh
đều tiêu vong. Ở tiểu thuyết Đêm hội Long Trì, đó không còn là
một tấn bi kịch gia đình, dòng họ - cho dù là nhà chúa thì vẫn mang
tính riêng tư, mà quan thiết đến cả sự an nguy của kinh thành, hay
