Hãy quay lại thời điểm cuối những năm 1960. Các nhà khoa học do
Mao Trạch Đông cử đi tìm kiếm vẫn tiếp tục dò dẫm. Thành quả đầu tiên
của chương trình là biết đến công hiệu trị sốt rét của cây thanh hao. Việc
phải làm tiếp theo là chiết xuất được tinh chất của loại cây này để làm ra
thuốc. Nhưng có hai nguyên do, mà về sau chúng ta sẽ biết, đã gây trở ngại
cho công việc nghiên cứu. Thứ nhất, nhóm làm theo phương pháp phổ biến,
là sắc cây thuốc. Nhưng cách này lại diệt ngay và hết sạch… tinh chất của
cây thanh hao. Nguyên do thứ hai, để cho tiện, nhóm lại tập trung nghiên
cứu những cây thanh hao khai thác được ở các khu vực gần Bắc Kinh. Trong
khi đó cây thanh hao trồng ở miền Bắc không có dược tính giống như cây
trồng ở miền Nam với khí hậu nhiệt đới.
Do tình thế khẩn cấp, các nhà lãnh đạo Trung Quốc quyết định giao
nhiệm vụ cho một sinh viên xuất sắc mới tốt nghiệp ngành dược, chuyên về
y học cổ truyền. Nữ sinh này có sáng kiến tán nhỏ cây thanh hao, chứ không
sắc như cách làm thông thường (tất nhiên ở đây tôi có nói tắt cho đơn giản):
quan trọng nhất là không được để nhiệt độ cao làm bay hơi “tinh chất” trứ
danh của cây thanh hao. Phải đến cuối năm 1972 người ta mới chiết xuất
thành công tinh chất này. Đây là một chất không màu, có dạng kết tinh
(C
15
H
225
O
15
, công thức hóa học dành cho các nhà khoa học) với dược lực thần
kỳ. Thuốc này có tác dụng hạ sốt tức thời và diệt phần lớn ký sinh trùng
plasmodium có trong máu người bệnh, kể cả những loại ký sinh trùng đã
kháng Chloroquine. Thuốc được đặt tên là Qinghaosu, su trong tiếng Trung
có nghĩa là “tinh chất” (hay hoạt chất). Và Artemisinin ra đời như thế.
Hàng loạt công bố khoa học và giải thưởng ồ ạt đến với bà Đồ và nhóm
nghiên cứu. Và tới tận giải thưởng cao nhất, nhưng muộn màng, giải Nobel,
mãi bốn mươi ba năm sau (năm 2015) mới được trao cho bà! Giải thưởng
này đặc biệt gây chấn động đối với người Trung Quốc, vì đã công nhận
nguyên lý khoa học của họ: không tách rời với tri thức cổ truyền mà tiếp nối
liên tục.
Trung tâm nghiên cứu của bà vẫn đang tiếp tục đi theo hướng này với
đầy nhiệt huyết. Ưu tiên hàng đầu của trung tâm là tìm giải pháp giảm chi
