ĐIỂN HAY TÍCH LẠ - Trang 417

nói với học trò. Sách này chẳng những cho ta thấy được cảm tình phong
phú và lòng ái mỹ mà còn là khoa sư phạm của Khổng Tử. Trong những lời
khuyên dạy chuyện trò với học trò, ngài tỏ ra là một ông thầy hiểu thấu tâm
lý học trò và khéo làm cho lời dạy bảo của mình thích hợp với trình độ,
cảnh ngộ của mỗi người. Có khi cùng là một câu hỏi mà ngài trả lời khác,
tùy theo tư chất và chí hướng của từng người.
4/ Mạnh Tử là tên bộ sách do Mạnh Tử viết. Sách gồm có 7 thiên. Các
chương trong mỗi thiên thường có liên lạc với nhau và cùng bàn một vấn
đề.
Sách này cho ta nhận thức được tư tưởng của Mạnh Tử về các vấn đề:
Về luân lý, ông xướng lên thuyết tính thiện để đánh đổ cái thuyết của người
đương thời (như Cáo Tử) cho rằng tính người không thiện không ác. Theo
ý ông, thiên tính con người vốn thiện, ví như tính nước vốn chảy xuống chỗ
thấp; sỡ dĩ thành ác là vì làm trái thiên tánh, ví như ngăn nước cho nó chảy
lên chỗ cao.
Tính người vốn thiện nhưng vì tập quán, vì hoàn cảnh, vì vật dục làm sai
lạc đi, hư hỏng đi, vậy cần phải có giáo dục để nuôi lấy lòng thiện, giữ lấy
bản tính. Những điều cốt yếu trong việc giáo dục là: dưỡng tính (giữ lấy
thiện tính), tồn tâm (giữ lấy lòng thành), trì chí (giữ chí hướng cho vững).
Và, ông thường nói đến phẩm cách của người quân tử mà gọi là đại trượng
phu hoặc đại nhân. Bực này phải có bốn điều là: nhân, nghĩa, lễ và trí.
Về chính trị, ông cho rằng bực làm vua trị dân phải trọng nhân nghĩa chớ
đừng trọng tài lợi thì mới tránh được sự biến loạn và chiến tranh. Ông cũng
lưu tâm đến vấn đề kinh tế. Ông cho rằng người có hằng sản rồi mới có
hằng tâm, nghĩa là người ta có của cải đủ sống một cách sung túc thì mới
sinh ra có lòng tốt muốn làm điều thiện, và có phương tiện để thực hiện
điều thiện ấy. Vậy bổn phận kẻ bề trên là phải trù tính sao cho tài sản của
dân được phong phú, rồi mới nghĩ đến điều dạy dân và bắt dân làm điều
hay được. Ông lại chỉ cho các vua chúa những phương lược để làm cho
việc canh nông, mục súc, công nghệ của dân được phát đạt.
Mạnh Tử không những là một nhà tư tưởng lỗi lạc mà còn là một văn gia
đại tài. Văn của ông rất hùng hồn và khúc chiết. Ông biện luận điều gì cũng