“dân chủ”, và những điệp viên lo âu về việc các cơ quan tình báo
cạnh tranh đang phá hoại hoạt động buôn ma túy và những mối làm
ăn béo bở khác. Là bậc thầy về nghệ thuật quanh co và lòng vòng,
người Việt Nam đã học được cách đối phó với sự hiện diện ít ỏi của
người Mỹ, nhưng lực lượng chiếm đóng mới lại là một vấn đề hoàn
toàn khác. Trong cơ chế trao đổi giữa những người cần lời khuyên
của Phạm Xuân Ẩn và ông thì cần thông tin của họ, tài liệu được
trao tay, dù chỉ là trong một thời gian ngắn.
Tình hình chính trị tại Việt Nam thay đổi rất nhanh chóng khi đợt
đầu tiên của lực lượng về sau lên đến nửa triệu binh lính đặt chân
đến đất nước này. “Khi Mỹ đưa quân vào năm 1965, điều này tạo ra
những vấn đề cho những người Việt Nam đang cai trị ở miền Nam,”
Phạm Xuân Ẩn nói. “Tôi khuyên họ nên tập trung lại và thảo luận
với nhau về cách đối phó với người Mỹ như thế nào. ‘Đến thời điểm
này các anh vẫn luôn độc lập. Nhưng hiện tại câu hỏi đặt ra là: Làm
thế nào các anh có thể duy trì được quyền chỉ huy của mình? Nếu
không hài lòng với các cố vấn Mỹ, các anh có thể tống cổ họ đi.’”
Đây là lời khuyên hữu ích mà một điệp viên cộng sản có thể nói
với các tướng lĩnh đang chỉ huy quân đội kẻ thù của anh ta. Khi tôi
nghe Phạm Xuân Ẩn kể câu chuyện này, tôi thích thú cảm nhận sự
châm biếm của nó. Rất nhiều nhận xét tưởng chừng như ngây thơ
của Phạm Xuân Ẩn lại ẩn chứa những điều mang hai ba tầng nghĩa.
Chúng giống như những hòn sỏi lăn lông lốc xuống triền núi.
Chúng bắn tung tóe qua bãi đá vụn của những giả định hàng ngày
và tích tụ lại thành những tảng đá mang đầy ý nghĩa trước khi chạm
đến đáy với những hậu quả đủ lớn để san bằng cả một đất nước.
Phạm Xuân Ẩn giúp quân đội Việt Nam Cộng hòa hình thành nên
phản ứng của mình trước sự có mặt của binh lính Mỹ và đồng thời
cung cấp thông tin này cho các đồng đội Bắc Việt Nam của mình.
Ông là một cố vấn được tin cậy ở miền Nam và là một nguồn tin giá
trị đối với miền Bắc. “Đây đúng là lời khuyên giá trị,” người ta có
thể hình dung cánh tướng lĩnh miền Nam Việt Nam đang thốt lên.
