cảm giác rằng ông đang theo dõi cuộc đối thoại của chúng tôi, ghi
lại nó trong đầu một cách trung thành đến nỗi sau đó ông có thể tua
lại từng từ một. Nhiều khi, vào ngày hôm sau, hoặc thậm chí là hai
ba ngày sau, ông quay lại điều gì đó mà ông đã nói và giải thích
hoặc đính chính lại nó. Thỉnh thoảng ông lại yêu cầu tôi không nhắc
lại điều gì đó mà ông đã nói. Như Phạm Xuân Ẩn viết cho người
bạn học cùng đại học với ông là Lee Meyer, sau khi bà liên lạc với
ông và họ bắt đầu thư từ cho nhau năm 2000: “Tôi không hề viết
được bất kỳ cái gì bõ công một chút trong suốt 25 năm vừa qua
ngoài việc [dành thời gian của mình] tán hươu tán vượn với những
đồng nghiệp nước ngoài cũ đã tình cờ đến đây thăm tôi.”
Năm 1997, hình như chính phủ Việt Nam đã không cho phép
Phạm Xuân Ẩn sang Mỹ tham dự một hội thảo tại Quỹ Á châu ở
New York, mà ông đã được mời với tư cách khách mời đặc biệt, và
người ta bảo là phải mãi đến tháng 3 năm 2002 thì vị tướng 74 tuổi
ốm yếu vì bệnh khí thũng mới được phép nghỉ hưu. (Ông lại “nghỉ
hưu” lần nữa vào tháng 7 năm 2005, nhưng thực ra vẫn làm việc cho
đến tận ngày qua đời.)
“Họ muốn kiểm soát tôi,” ông nói. “Đó là lý
do tại sao họ giữ tôi trong quân đội lâu đến thế. Tôi ăn nói văng
mạng. Họ muốn giữ cho cái miệng tôi ngậm lại.” Tất cả những gì
chúng ta có thể nói chắc chắn là ít nhất ba mươi năm sau khi chiến
tranh kết thúc, Phạm Xuân Ẩn vẫn là một thành viên tích cực của
ngành tình báo Việt Nam.
Thường có chút gì đó cay đắng trong giọng của Phạm Xuân Ẩn
khi ông nói về cuộc sống của mình ở Việt Nam thời hậu chiến.
Chính phủ có thể là ngu ngốc hoặc tham nhũng. Cơ hội để xây dựng
một nước Việt Nam thống nhất, thịnh vượng đã bị bỏ phí vì những
sai lầm về tư tưởng, giống như quyết định năm 1978 về việc quốc
doanh hóa thị trường gạo và tịch thu của cải của tư thương thành
thị, hậu quả là một làn sóng những thuyền nhân người Việt gốc Hoa
rời bỏ đất nước. Nếu như Phạm Xuân Ẩn thỉnh thoảng có chỉ trích
giới lãnh đạo Đảng ở Việt Nam, thì ông vẫn dành những nhận xét
