giam giữ hai nghìn người. Bên trong những chuồng cọp mái kim
loại này nóng đến nỗi chỉ trong vòng vài phút chúng tôi buộc phải
bỏ ra ngoài, thở hổn hển không ra hơi.
Đi xa hơn nữa trên hòn đảo, chúng tôi đi tìm các bagne số 8 và số
9, được cho là những công trình bổ sung mới nhất của Mỹ vào chế
độ nhà tù Côn Đảo. Chúng tôi đi qua một khu rừng nhỏ và nhận ra
những dấu vết còn lại của bagne số 8. Người dân địa phương đang
lúi húi trồng rau trong một bãi đất trống. Tất cả những gì còn lại của
nhà tù cũ là những tháp canh bằng sắt đã từng đứng ở bốn góc và
giờ thì đang han gỉ trong quên lãng.
Sau khi đi vào một khu rừng khác và bước qua một bức tường đá
thấp đánh dấu góc phía Đông Bắc của nghĩa trang Côn Đảo rộng
mênh mông, chúng tôi tìm thấy bagne số 9, nhà tù xây dựng dở dang
mà RMK-BRJ vẫn đang xây cho đến tận ngày cuối cùng của cuộc
chiến. Những song sắt gia cố bằng thép và cột bê tông vươn cao
trong rừng như một ngôi đền kỳ bí, một kiểu Angkor Wat của Mỹ,
giờ chỉ toàn dây leo và hoa dại phủ kín. Bay lướt qua khu phế tích là
hàng chục con cò ngàng, loài chim lớn màu trắng lặng lẽ lượn lờ qua
những rặng cây xanh. Người dân đảo tin rằng những con chim này
là linh hồn của người chết. Lũ chim rất bồn chồn, chim thường vẫn
thế, và sự bứt rứt của chúng gợi cho tôi nhớ đến lịch sử không thể
nào gạt bỏ được của hòn đảo nhiệt đới này.
Quay trở lại Sài Gòn, tôi đến thăm Phạm Xuân Ẩn. Ông đang
tránh cái nóng buổi trưa bằng điều hòa không khí và ôxy. Vẫn mặc
chiếc áo sơ mi ngắn tay trắng mọi khi và quần xám lật phật quanh
hai mắt cá để trần, ông ra mở cổng và dẫn tôi đi qua vườn vào căn
phòng dưới tầng một, nơi ông đặt những bể cá cùng sách vở và một
chiếc ghế cứng đặt gần điện thoại, tại đó ông ngồi như một phóng
viên tại tòa soạn đang nhận điện.
“Tôi chưa bao giờ đến Côn Đảo cả,” ông nói với tôi. “Nhưng hồi
trước tôi vẫn nhận được những báo cáo về điều kiện ở đó. Tôi biết
