điện trong khi nó thì phải ở ngoài đêm tối, chẳng có gì mà mặc
ngoài một chiếc áo tơi làm bằng lá dừa nước? Nó đang đi kiếm tiền
nuôi sống gia đình. Ba má nó rất nghèo. Tại sao con không biết tận
dụng hoàn cảnh may mắn của mình? Tại sao lúc nào con cũng chạy
lông bông, hết ngày đến đêm, hết đêm lại ngày? Ba đánh con là để
con phải học, là vì tương lai của con thôi.”
Cả đòn roi lẫn la mắng đều không làm cậu thiếu niên bướng bỉnh
biến chuyển. “Ổng cho tôi ăn roi. Thế là tôi không học nữa,” Phạm
Xuân Ẩn nói. “Cha tôi sợ tôi sẽ trở thành một dạng du côn Sài Gòn.
Đó là lý do tại sao ông đày tôi về Truồi. Một khi đã học đến lớp ba
tức là anh phải biết đọc và biết viết tiếng Pháp. Thậm chí cả môn
toán cũng học bằng tiếng Pháp. Lịch sử được dạy bằng tiếng Pháp,
và chủ yếu là lịch sử Pháp. Tôi học toán rất khá, nhưng tôi thi trượt
môn chính tả tiếng Pháp, mà đó lại là môn được coi trọng nhất.”
“Ba tôi gửi tôi về Huế, rồi ông nội tôi tống tôi về Truồi,” Phạm
Xuân Ẩn miêu tả về quãng thời gian mà ông gọi là đi đày. “Truồi là
một vùng quê rất nghèo khổ, nhiều làng chỉ có chung một trường
tiểu học. Hiệu trưởng trường đó là con nuôi của ông nội tôi. Vợ ổng
cũng là giáo viên trong trường. Tôi ở với họ một năm trời. Tôi tham
gia kỳ thi và lại trượt. Ba tôi giận phát điên! Tôi đã dành cả năm trời
ra để vui thú, chẳng học hành gì cả.”
Tưởng sống giữa những người nghèo khổ đến nỗi phải ăn ve sầu
rang thay thịt và thắp sáng nhà cửa bằng mỡ chuột thì Ẩn sẽ học
hành chăm chỉ hơn. Thế nhưng, cậu lại sung sướng được chơi trò
trốn học và nhởn nhơ rong chơi khắp vùng quê. Sau khi thi trượt lần
nữa, cậu bị cha nện cho một trận nên thân và đưa trở lại Sài Gòn để
áp dụng chế độ ngặt nghèo hơn.
Một buổi sáng, sau khi tôi kéo chuông cổng và Phạm Xuân Ẩn đi
qua khu vườn ra đón tôi, tôi nhận thấy ông có vẻ mệt mỏi và ủ rũ.
“Một người bạn vừa mất đêm qua,” ông nói. “Giờ thì chuyện đó xảy
ra như cơm bữa.”
