ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 25

cần xem đời sống dân Viễn Đông được tô tạo bởi nền Đạo lý học đến đâu
thì biết. Từ người làm ruộng, đi chợ, tất cả những người không học cũng
sống theo một nền triết lý mà lâu lâu họ cũng nói lên một hai câu cách
ngôn. Ngày nay bầu khí lễ không còn, nên chúng ta cần đến lối “danh biện
luận” để lý giải. Đó cũng là một việc phải theo thời, chứ vị tất đã hiệu bằng
lối “danh chỉ thị”. Cần ý thức như vậy để khỏi quá chuyên chú danh biện
giải của triết Tây đến ruồng bỏ danh chỉ thị của triết Đông. Làm thế là đánh
mất một lối văn bi ký kiểu châm ngôn triết lý đã kết đúc tư tưởng đến độ
giản ước tối đa mà lại trong sáng (une pensée parvenue à l expression la
plus limpide et la plus concise) trở thành những sấm ngôn giống mũi tên
bắn đi cực sâu vào thâm cung lòng người.
Nếu chúng ta cố tìm hiểu để giữ lại một số thì khi đi vào lối danh biện giải
theo kiểu Tây phương sẽ hy vọng tránh được cái bệnh đánh mất thực chất
(déréalisation) vì nói nhiều mà triết Tây Âu đã mắc phải nên học không
hiểu nổi mấy danh từ quan trọng nhất hồi xưa, chẳng hạn Phuséis, Logos,
Être như trong suốt 20 thế kỷ của triết học lý niệm, cũng như hiện nay mấy
thuật ngữ in-der-welt-sein hoặc Dasein… của Heidegger mà cả một thế triết
từ Sartre, Merleau Ponty, G.Marcel, de Waelhens, Paul Ricoeur không hiểu
trúng (xem thí dụ quyển Médard Boss: Introduction Psychosomatique,
Payot p.39-53). Cho tới nay nghĩa là 25 thế kỷ triết học sử dệt toàn bằng
những ngộ nhận đó, vì thế là một lịch sử tang thương bi đát (dramatique
như ông Médard Boss nói).
Hiện nay người ta nhận ra giá trị của danh chỉ thị, nên một số tác giả (mà
Nietzsche là một dùng lối văn định đề (axiomatique), lối triết ngôn, kiểu
thánh phán (oracle); cũng như bên thế giới cộng sản dùng khẩu hiệu. Tất cả
đều tỏ ra chân nhận giá trị của danh chỉ thị. Tuy nhiên muốn dùng được
danh chỉ thị phải vươn tới đợt chính Sát để có thể khơi nguồn sinh lực thì
danh chỉ thị mới có hồn, có linh nghiệm…Chí như cứ bám lấy đợt xác định
mà đòi dùng danh chỉ thị thì đó chỉ là những lời võ đoán, phán quyết vô
bằng (affirmations gratuites) hoặc là khẩu hiệu theo nghĩa lời phát ra từ
cuống họng, xuyên qua lưỡi, tận cùng ở môi mép. Chung quy lại là “cái
máy xay ra lời” như xưa.