nhà biện giải đồng thời với ông có nói “thậm sát nhi bất huệ, biện nhi vô
dụng. Đa sự nhi quả công”. Thậm sát lục lọi cùng khắp bốn góc, không hòn
đá nào không lật lên, nhưng không đi vào được trung cung, nên không có
huệ nhãn tức là cái nhìn chính trung, thì có biện luận tràng giang đại hải rồi
cũng lỗi thời, và sẽ bị đào thải như Mạnh Tử nói về Bổn Thành Quát (VII.
29) “tiểu hữu tài, vị văn quân tử chi đại đạo dã,”
小有才﹐未聞君子之大
道也 có tài nhỏ xây đắp ý hệ, biện luận đanh thép nhưng chưa vượt tầm lý
trí, chưa được nghe đến đại đạo quân tử. Vì đại đạo đó vượt qua tầm ý niệm
và lặn sâu trong thẩm cung lòng người. Đạo đức học không đựơc phép đốc
ra khoa giảng tập tục, đi xác định những điều này nọ kia khác, nhưng phải
là “khoa học khơi nguồn năng lực” (énergétique), làm sao cho nguồn sinh
lực đó được vun tưới, được canh tân mỗi ngày “nhật tân kỳ đức” (Dịch).
Nếu không đạt tới thâm tâm mà toàn bò ngang trong đợt xác định, thì dẫu
tư tưởng có dồi dào chẳng qua cũng là những máy gió xay lời như Pierre
Naville khi nói về triết cổ điển ví với “le bon vieux moulin à paroles de la
philosophie classique”.
Chính vì không đặt trọng tâm ở đợt sâu thẳm nên triết học lý niệm mất định
hướng và chẳng bảo được khoa nào; ngược lại khoa học nào bất kỳ cũng
coi thường triết lý, còn đời sống xã hội thì phó cho lương tri dẫn được tới
đâu biết tới đó. Cho nên văn hóa Tây Âu trở thành cái bao chứa ngàn thứ
bệnh như Jung nhận xét: “Our own Western culture sickens with a thousand
ills”. Commentary on the secret of the golden Flower. Psyché and symbol
p.305. Hay nói như một nhà khoa học kia, đó là thứ bàn là-kim để trong cái
tàu làm bằng sắt, thành ra kim bị sắt tầu điều động nên tuy tầu theo kim,
nhưng kim cũng theo tầu, thiếu hướng và gây nên cái mà Heidegger kêu là
“sự xoay quẩn” (Wirbel). Đó là mấy điểm tối quan trọng xưa nay chưa ai
nhìn ra nên mới gây thành cảnh loạn xạ như nay. Bởi vậy chúng ta phải
thẳng thắn nhận định, không nên để mình bị lóa mắt bởi hệ thống, vì tư
tưởng hay vì lời nói đẹp. Những cái đó trong triết lý toàn là đồ trang trí. Có
quý tới đâu cũng không cứu nổi cái nền móng và cái nóc tượng bằng số 1-
9.
Nhân tiện bàn về cách truyền thông tư tưởng có lẽ cũng cần nhắc đến nhận
