ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 64

nói “đạo quân tử bổn gốc ở thân mà hiệu nghiệm giải tỏa ra người dân, so
với huấn đức của tam vương (Võ, Thang, Văn) thấy không lầm lạc. So với
trời đất chẳng có chi trái khoáy, hỏi đến quỷ thần thấy không nghi ngờ. Nhờ
đó mà trăm thế hệ về sau khi có thánh nhơn xuất hiện cũng không đem lòng
ngờ vực. Cho nên nói bậc quân tử, mỗi cử động đều trở nên chủ đạo cho
thiên hạ đời này đến đời nọ. Mỗi hành vi làm phép tắc cho thiên hạ, mỗi lời
nói là khuôn mẫu cho thiên hạ. Kinh thi viết: “bên này không ai ghét (bên
hữu), bên kia không ai chán (bên vô), hi vọng sẽ có thể ngày đêm chẳng
cùng còn lưu truyền mãi mãi”. “Thị cố quân tử chi đạo bổn chư thân, trưng
chư thứ dân. Khảo chư tam vương nhi bất mậu; kiến chư thiên địa nhi bất
bội. Chất chư quỷ thần nhi vô nghi. Bá thế dĩ sĩ thánh nhân nhi bất hoặc.
Thị cố quân tử động nhi thế, vi thiên hạ đạo. Hạnh nhi thế vi thiên hạ pháp.
Ngôn nhi thế vi thiên hạ tắc. Viễn chi tắc hữu vọng. Cận chi tắc vô yểm.
Thi viết “tại bỉ vô ố, tại thử vô đố. Thử cơ túc dạ, dĩ vĩnh chung dư” (T.D
26).
是 故 君 子 之 道 本 諸 身 微 諸 庶 民 考 諸 三
王 而 不 繆 建 諸 天 地 而 不 悖 質 諸 鬼 神 而
無 疑 百 世 以 矣 聖 人 而 不 惑 是 故 君 子
動 而 世 為 天 下 道 行 而 世 為 天 下 法 言 而
世 為 天 下 則 遠 之 則 有 望 近 之 則 無 厭 詩
云 在 彼 無 惡 在 此 無 射 庶 幾 夙 夜 以 永 終 譽。
Do đó chúng ta có thể ước lượng giá trị của một nền đạo lý theo hàm số
những tay anh tuấn đi theo. Về điểm này Nho giáo cũng có hạng lắm: chỉ
cần kể từ sau Khổng Tử thì có Đổng Trọng Thư, Dương Hùng, Vương
Sung. Rồi tới bảy anh em Trình Chu và hai học Lục Tượng Sơn, Vưong
Dương Minh. Đó là những người phần nào đã hé nhìn ra bản chất trung
thực của đạo thánh hiền, và trước những triết thuyết tùm lum mỗi thời mọc
lên che lấp đường đi, thì họ đã biết cách “kinh luân” (phân biệt gỡ mới) hầu
đưa lại trật tự trong một tổng hợp để làm hành trang cho toàn dân vững
chân tiến lên một đoạn đường mới. Như thế Nho giáo tỏ ra đã đáp ứng
được điều kiện thứ 3 là “hướng dẫn các bậc anh tuấn” cho tới đầu thế kỷ
20. Dọc dài trong hai ngàn năm đó đã gây nên một nền thống nhất văn hóa