ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 66

Đó là chuyện chỉ có thời gian mới trả lời được, còn trong thực tại chúng ta
chỉ có thể đưa ra một số nhận xét sau. Trước hết là những lời tố cáo của
một hai thế hệ vừa rồi đối với Nho giáo tỏ ra thiếu bình tĩnh, bởi vì sự mất
còn của một nước mà quy lối cho một nền triết lý đạo học là tỏ ra thứ nhất
chưa phân biệt được khoa học với triết học. Thứ hai chưa phân biệt Hán
nho, Thanh nho với Việt nho. Thứ ba chưa hiểu rõ vận số của một nền văn
hóa có lúc suy lúc thịnh. Thứ tư tỏ ra quá lóa mắt vì khoa học đến nỗi
không còn biết nhìn ra giá trị tinh thần. Đó là kể sơ qua còn nhiều khuyết
điểm khác thường đi kèm những lời tố cáo trên khiến cho những lời tố cáo
kia rất ít có giá trị, nó chỉ biểu lộ một tâm trạng hốt hoảng. Lẽ ra phải quy
lỗi cho nhà Thanh hay Thanh nho hoặc xa hơn nữa cho Hán nho, thì lại quy
trách cho người đã mở ra những chân trời rộng nhất trong nền văn hóa nhân
loại.
Thứ đến có một điểm cho tới nay chưa mấy ai lưu ý: đó là Cộng sản đã
thắng thế thì chính vì trào lưu cách mạng, vì vận số chính trị, và đà tiến của
khoa học, vì chiến công của quân sự, vì sự mục nát tất nhiên của bất cứ chế
độ nào khi đã cũ kỹ, rồi cuối cùng mới đến triết thuyết Mácxít. Nếu không
nhìn ra những dữ kiện trên mà quy công tất cả mọi thắng lợi cho triết thuyết
Cộng sản thì sẽ đánh giá trị sai lầm. Một ngày kia khi những may mắn về
chính trị, quân sự, khoa học không giữ nổi vai trò ưu thế như nay thì ngày
ấy các triết thuyết có thể cùng đối diện tranh tài với nhau một cách thật sự
bình đẳng và thong dong, không một triết thuyết nào có thể dựa vào công
an, quân đội, mật vụ v.v… Những thứ này sẽ biến đổi, chỉ có văn hóa chân
thực mới trường tồn.
Cái ngày đó hiện chưa đến, nhưng những phần tử ý thức nhất của nhân loại
đang mong chờ, và đang sửa soạn cho ngày ấy đến. Khắp đó đây đã có
những người nhìn nhận ra rằng giai đoạn này tuy có bước tiến vượt bậc về
khoa học cơ khí, về việc chế ngự thiên nhiên, tạo ra rất nhiều điều kiện
thuận lợi cho đời sống sinh lý vật chất, nhưng xét về mặt tinh thần thì quả
là nghèo nàn, yếu ớt và đầy lộn xộn, vì thế chỉ có một thiểu số đặc ân được
thụ hưởng những ân huệ của khoa học, còn đại đa số vẫn chịu cảnh lầm
than khốn quẫn do chính khoa học gây nên. Các nước kém mở mang đã