với những vấn đề đó - thì tôi cũng thỏa mãn rồi.”
Là “sử gia ứng dụng” đầu
tiên, Thucydides chia sẻ quan điểm mà sau này Winston Churchill đã dẫn lại
một cách đầy tế nhị: “Càng nhìn về phía sau lâu bao nhiêu, ta càng có thể
hướng về phía trước xa bấy nhiêu.”
Từ Thucydides, tôi cùng với các bạn học năm thứ hai của mình đã được
tìm hiểu về một khoảng thời gian hòa bình rất dài trước cuộc đại chiến giữa
Athens và Sparta. Chúng tôi được đọc về những thử nghiệm dân chủ quý
báu của Athens, cũng như sự gia tăng chưa từng có số lượng các thành tựu
hết sức sáng tạo trong hầu hết mọi lĩnh vực của thành bang này. Người Hy
Lạp cổ đại tại Athens về cơ bản đã phát minh ra triết học, kịch nghệ, kiến
trúc, điêu khắc, lịch sử, hải chiến và nhiều thứ khác nữa; còn với những thứ
mà họ không thể tự mình tạo ra, người Athens lại biến chúng trở thành đỉnh
cao chưa từng có trong lịch sử loài người tính cho tới thời điểm đó. Socrates,
Plato, Sophocles, Euripides, Aristophanes, Ictinus (kiến trúc sư của Đền
Parthenon), Demosthenes và Pericles - tất cả đều là những người khổng lồ
ngay cả khi nền văn minh vẫn tiếp tục phát triển.
Thucydides viết lịch sử để chúng ta có thể hiểu được tại sao những quốc
gia vĩ đại như thế, vốn đã có thể xoay xở để cùng chung sống hòa bình trong
nhiều thập niên cuối cùng lại đối đầu nhau trong một cuộc chiến khốc liệt.
Trong khi những nhà quan sát khác nhấn mạnh vào các nguyên nhân trực
tiếp, Thucydides đi sâu vào trung tâm của vấn đề. Ông đã viết: “Xét tới các
nguyên nhân khiến cho Sparta và Athens phá vỡ thỏa thuận, trước hết tôi
cho rằng nên đưa ra những lý do tại sao họ không hài lòng về nhau, và
những ví dụ cụ thể mà trong đó lợi ích của họ đối chọi nhau.” Nhưng ông
cũng cảnh báo: “Lý do thật sự dẫn tới cuộc chiến hầu như bị những lập luận
trên che khuất.”
Ẩn sâu bên dưới các yếu tố cấu thành nên cuộc chiến là một nguyên nhân
mang tính chất căn bản, và Thucydides đã tập trung làm rõ nguyên nhân đó.
Điều khiến cho cuộc chiến tranh này “trở thành điều tất yếu”, Thucydides
nhấn mạnh, “sự trỗi dậy của Athens và nỗi sợ hãi mà nó gây ra ở Sparta”.
