Đây là hiện tượng mà tôi gọi là Bẫy Thucydides: sức ép nghiêm trọng về
mặt cấu trúc xuất hiện khi một cường quốc đang trỗi dậy đe dọa thay thế
cường quốc đang thống trị. Dưới những điều kiện như thế, chỉ những sự
kiện nổi bật thông thường thôi cũng đủ khiến xung đột quy mô lớn bùng nổ,
chứ chưa cần tới những sự kiện đặc biệt hay bất ngờ.
Vì sao yếu tố trên có thể khiến Athens và Sparta giao chiến với nhau đã
được Thucydides làm rõ trong các ghi chép của mình. Đã từng hợp tác với
nhau trong một cuộc đại chiến khác để đánh đuổi người Ba Tư, Athens và
Sparta cố gắng kiểm soát quá trình cạnh tranh chiến lược của mình một cách
hòa bình. Họ đã thành công trong việc giải quyết hàng loạt cuộc khủng
hoảng vốn có nguy cơ gây ra chiến tranh, bao gồm quá trình đàm phán để
thiết lập nên một Kỷ nguyên Hòa bình kéo dài 30 năm. Họ nhận thấy những
khác biệt quá lớn giữa văn hóa, hệ thống chính trị và lợi ích của cả hai thành
bang khiến cho cuộc cạnh tranh giữa họ ngày càng mãnh liệt và không thể
tránh khỏi. Thế nhưng họ cũng hiểu rằng chiến tranh có thể đem tới thảm
họa và đã quyết định tìm kiếm những cách thức khác để bảo vệ lợi ích mà
không cần phải gây chiến.
Vậy thì rốt cuộc tại sao cả hai thành bang Hy Lạp vĩ đại này lại rơi vào
xung đột và qua đó gánh chịu những hệ quả tàn khốc? Tất cả những nhân vật
xuất hiện trong 600 trang của Lịch sử Chiến tranh Peloponnese đã đưa ra
những chi tiết hết sức thú vị về nhiều nút thắt cũng như bước ngoặt trong
suốt chiều dài của cuộc chiến đẫm máu này
. Những câu chuyện về các
cuộc đối đầu ngoại giao giữa hai thành bang đứng đầu và các thành bang Hy
Lạp khác nhỏ hơn như Melos, Megara, Corcyra và nhiều phe phái khác nữa
cho chúng ta những gợi ý hữu dụng về thuật trị nước. Thế nhưng mạch
truyện chính trong ghi chép của Thucydides là về động lực khiến cho Athens
và Sparta phải đối đầu nhau: sự trỗi dậy không ngừng nghỉ của Athens và
nỗi lo lắng ngày càng tăng của Sparta rằng sự trỗi dậy này sẽ làm tổn hại tới
vị thế thống trị của mình tại Hy Lạp. Chủ đề chính của Thucydides, nói một
cách khác, chính là về Bẫy Thucydides, và về cách hai quyền lực hùng mạnh
