Michael Spence và Joseph Stiglitz vì công trình kinh tế học thông tin có
ảnh hưởng sâu rộng của họ. Công trình này đã khám phá những vấn đề phát
sinh khi một người hiểu biết buộc phải đưa ra những quyết định dựa trên
nguồn thông tin không hoàn hảo hoặc khi một bên tham gia giao dịch biết
nhiều thông tin hơn bên kia. Những kiến giải sâu sắc của họ có liên quan
đến những vấn đề xã hội cấp bách nhất hiện nay, từ tình trạng phân biệt
chủng tộc đến tình trạng phân biệt đối xử ở nơi làm việc.
Hãy cùng xem xét ví dụ về một hãng luật nhỏ đang phỏng vấn hai ứng
viên xin việc, một nam và một nữ. Cả hai vừa mới tốt nghiệp trường Luật
Harvard và đều là ứng cử viên xuất sắc cho vị trí này. Nếu ứng viên “tốt
nhất” là người có thể mang lại doanh thu lớn nhất cho công ty (một giả
định hợp lý), thì tôi cho rằng, lựa chọn hợp lý ở đây là thuê ứng viên nam.
Người phỏng vấn không có thông tin cụ thể về tình trạng hôn nhân của cả
hai ứng viên (và theo luật, họ không được hỏi về những thông tin này),
nhưng họ có thể đưa ra một kết luận hợp lý dựa trên xu hướng chung của
nước Mỹ đầu thế kỷ 21: Phụ nữ vẫn là người chịu toàn bộ trách nhiệm
chăm sóc con cái. Các thông tin nhân khẩu học cho thấy cả hai ứng viên
đều có khả năng lập gia đình trong tương lai gần. Tuy nhiên, chỉ có ứng
viên nữ sẽ nghỉ làm để sinh con và vẫn được hưởng lương trong thời gian
nghỉ. Quan trọng hơn, khi hết thời gian nghỉ cô ấy có thể không quay trở lại
làm việc. Và như vậy, công ty sẽ phải chịu một khoản chi phí tìm, thuê và
đào tạo một luật sư khác.
Điều này có chắc chắn sẽ xảy ra không? Không. Có thể, ứng viên nam sẽ
muốn ở nhà chăm sóc con cái, còn ứng viên nữ đã quyết định từ trước sẽ
đầu tư nhiều hơn cho sự nghiệp. Tuy nhiên, không có gì đảm bảo điều đó sẽ
xảy ra. Ứng viên nữ phải chịu thiệt vì công ty không có thông tin về hoàn
cảnh cụ thể của cô mà chỉ có dữ liệu về các xu hướng lớn của xã hội. Điều
này có công bằng không? Không (và nó cũng không hợp pháp nữa.) Tuy
nhiên, lập luận của hãng luật lại rất có lý. Nói cách khác, họ có lý khi phân
biệt đối xử trong trường hợp này mặc dù sự phân biệt đối xử thường là vô
