Theo tiêu chuẩn Châu Âu, các nhà máy bóc lột công nhân là những nơi
rất tồi tệ. Đúng vậy, người ta có thể lập luận rằng vì lòng vị tha, Nike nên
trả lương cao hơn cho các công nhân nước ngoài. Nhưng đó là dấu hiệu của
nghèo đói, chứ không không phải là một nguyên nhân. Mức lương Nike trả
cho một công nhân bình thường ở một nhà máy ở Việt Nam là khoảng 600
đô-la một năm. Đây là một số tiền rất ít ỏi. Mức lương này chỉ cao gấp hai
lần mức lương trung bình mức thu nhập trung bình của công nhân Việt
Nam. Song, các nhà máy bóc lột công nhân này lại đóng một vai trò quan
trọng trong sự phát triển của các nước như Hàn Quốc và Đài Loan và chúng
ta sẽ đề cập kỹ hơn về vấn đề này trong Chương 11.
John F. Kennedy có một câu câu nói rất nổi tiếng: “Cuộc sống không
công bằng.” Chủ nghĩa tư bản cũng không công bằng ở một mức độ nào đó.
Vậy, nó có còn là một hệ thống tuyệt vời không?
Theo tôi, nền kinh tế thị trường là một nền kinh tế mà dân chủ là ở chính
phủ: một lựa chọn nếu không được coi là hoàn hảo thì cũng là khá tốt so
với nhiều lựa chọn thay thế tồi tệ. Các thị trường phù hợp với những quan
điểm tự do cá nhân của chúng ta. Chúng ta có thể không nhất trí với việc
chính phủ quy định chúng ta phải đội mũ bảo hiểm mô tô, nhưng hầu hết
chúng ta đều nhất trí rằng nhà nước không phải thảo thành luật chúng ta
sống ở đâu, làm gì để sinh sống hoặc làm thế nào để tiêu tiền. Đúng vậy,
không có cách nào hợp lý hóa số tiền mà tôi bỏ ra để mua chiếc bánh sinh
nhật cho chú chó của mình trong khi số tiền đó có thể dành để tiêm chủng
cho hai đến ba em nhỏ ở châu Phi. Nhưng bất kỳ hệ thống nào buộc tôi phải
chi tiền mua vắc xin thay vì mua bánh sinh nhật cho chú chó cưng có thể sẽ
vấp phải sự phản đối. Các chính phủ Đông Âu của thế kỷ XX kiểm soát nền
kinh tế thông qua kiểm soát cuộc sống của người dân. Nhưng họ thường
thất bại. Họ đã khiến hơn 100 triệu người dân của mình phải thiệt mạng
trong thời bình do đàn áp hoặc do đói kém.
