phân chia các loại cây cỏ không theo vĩ độ mà uốn lượn theo các
đường đẳng nhiệt. Hệ thống dòng chảy này nối các châu lục thành
một thể thống nhất tương hỗ. Humboldt ngừng lời một lát, tựa như
ý nghĩ sắp tới làm ông xúc động. Như trong các hang đất, dưới biển
và trong không khí cũng vậy: chỗ nào cũng có cây mọc. Giới thực
vật là một biểu hiện bề ngoài, một sự phát triển câm lặng của cuộc
sống. Cây cỏ không có nội tâm, không có gì giấu giếm, có gì chúng
biểu lộ ra hết. Bị ném ra đời và ít được bảo vệ, bị gắn vào mặt đất và
những điều kiện trên đó, chúng vẫn tồn tại và sống dai. Ngược lại
thì côn trùng, thú vật và con người được che chắn và bảo vệ. Nhiệt
độ không đổi trong cơ thể giúp chúng đương đầu với các điều kiện
thay đổi. Ngắm nhìn một con vật, người ta chưa biết gì hết, nhưng
cây cỏ thổ lộ hết bản chất của chúng trước mắt ta.
Bây giờ ông ấy sinh ra đa cảm, Daguerre thì thầm.
Nghĩa là cuộc sống tiến qua các giai đoạn ẩn giấu tính tổ chức
của mình ngày càng cao, cho đến khi đạt bước đột phá mà người ta
hoàn toàn được phép gọi là bước tiển xa nhất có thể: tia chớp lý trí.
Không có đường phát triển thẳng đến đích ấy. Sự hạ nhục lớn thứ
nhì của con người là chế độ nô lệ. Còn sự hạ nhục lớn nhất là ý
tưởng con người xuất thân từ khỉ.
Người và khỉ ! Daguerre cười.
Humboldt ngửa đầu ra sau, tựa như ông lắng nghe câu nói của
chính mình. Người ta đã hiểu biết khá rõ về vũ trụ. Người ta thăm
dò không gian bằng kính viễn vọng, biết rõ cấu tạo, trọng lượng và
quỹ đạo của trái đất, xác định tốc độ ánh sáng, hiểu các dòng chảy
trên biển và điều kiện sống, và sắp tới lúc người ta sẽ giải nốt câu đố
cuối cùng: lực của nam châm. Đích đến đã hiện ra trong tầm mắt,
việc đo đạc thế giới sắp hoàn tất. Vũ trụ sẽ thành một khái niệm
được thấu hiểu, mọi vấn đề nguyên thủy của con người như sợ hãi,
chiến tranh và bóc lột sẽ chìm sâu trong quá khứ, và chính nước Đức
