Gustave đã làm ngày xưa cho các vua chúa theo đạo Tin Lành. Các ngài
định cứ tiếp tục nói mà không hành động ư? Trong năm mươi năm nữa, ở
Âu châu sẽ chỉ có những Tổng thống cộng hòa và không còn một ông vua
nào nữa. Và cùng với ba chữ V, U, A đó, các giáo sĩ và các nhà quý tộc
cũng đi mất. Tôi chỉ còn thấy những ứng cử viên phỉnh nịnh, những đa số
lem luốc.
Tha hồ cho các ngài nói rằng lúc này nước Pháp không có lấy một viên
tướng lĩnh được mọi người tín nhiệm, biết tiếng và yêu mến, rằng quân đội
chỉ được tổ chức vì lợi ích của ngai vàng và của ban thờ, rằng người ta đã
tước mất của nó tất cả chiến sĩ lão luyện, trong khi mỗi một trung đoàn Phổ
và Áo có đến năm chục hạ sĩ quan đã dày dạn khói lửa.
Hai chục vạn thanh niên thuộc từng lớp tiểu tư sản đương yêu thích chiến
tranh...
— Xin miễn nói những sự thật chối tai, một nhân vật nghiêm nghị nói bằng
một giọng tự đắc, nhân vật này rõ ràng là rất cao cấp trong hàng chức sắc
của giáo hội, vì ông de La Mole mỉm cười nhã nhặn chứ không nổi giận,
đối với Julien đó là một biểu hiện quan trọng.
Xin miễn nói những sự thật chối tai, thưa các ngài, chúng ta hãy tóm tắt lại:
Con người có một ống chân bị sâu quảng sắp phải cưa, mà nói với với nhà
giải phẫu rằng: Ống chân bệnh tật này rất lành mạnh, thì không ai nghe
được. Xin các ngài hãy cho phép tôi nói như thế này, quận công de G cao
quý, là nhà giải phẫu của chúng ta [414] .
Thế là cái lời trọng yếu đã được thốt ra, Julien nghĩ; đêm nay ta sẽ phi ngựa
về phía M.
CHƯƠNG XXIII
