những kẻ nghèo khổ, dù là giàu có hơn tôi đi nữa, nhưng chỉ có vừa vặn vài
écu cần thiết để kiếm lấy một nền học vấn tốt, nhưng không đủ tiền để đút
lót. Một người khi đến tuổi hai mươi và để tiến thân trong một bước đường
công danh, những kẻ đó sẽ làm cái trò gì? Muốn gì đi nữa, anh nói tiếp với
một tiếng thở dài não ruột, thì cái ký ức tai hại kia cũng sẽ suốt đời ngăn
cản chúng ta được sung sướng!
Anh bỗng trông thấy bà de Rênal chau mày, bà có một vẻ lạnh lùng và
khinh khỉnh, cái lối suy nghĩ như thế, bà cho là chỉ xứng với một tên gia
nhân. Được nuôi dưỡng trong tư tưởng là mình rất giàu có, bà thấy hình
như lẽ đương nhiên là Julien cũng phải giàu có, Bà yêu anh nghìn lần hơn
đời sống và chẳng coi tiền tài vào đâu.
Julien chẳng sao đoán nổi những ý nghĩ đó. Cái chau mày kia kéo anh trở
về hạ giới. Anh đã nhanh trí để sắp xếp câu nói và làm cho bà phu nhân quý
tộc kia, đương ngồi sát bên anh trên tấm cỏ xanh, hiểu ý rằng những lời lẽ
anh vừa nhắc lại đó là anh đã được nghe trong cuộc đi chơi đến nhà anh
bạn thân làm nghề buôn gỗ. Đó là luận điệu của những kẻ vô đạo.
— Thế thì, anh đừng giao du với những con người đó nữa, bà de Rênal nói,
nét mắt vẫn còn giữ đôi chút cái vẻ lạnh lùng đã đột nhiên kế tiếp cho sự
biểu lộ âu yếm hết sức nồng nàn thắm thiết [96] .
Cái chau mày đó, hay nói cho đúng là sự hối hận của anh về nỗi đã trót dại
dột khinh suất, đấy là sự thất bại thứ nhất đem đến cho cái ảo mộng đương
lôi cuốn Julien. Anh nghĩ bụng: Bà ấy hiền hậu và dịu dàng, và yêu ta thắm
thiết, nhưng bà ấy đã được nuôi dưỡng ở phe đối địch. Nhất là bọn họ tất
nhiên phải sợ cái tầng lớp những người có tâm huyết sau khi đã được hấp
thụ một nền học vấn tốt, lại không có đủ tiền để bước vào một con đường
công danh. Những bọn quý phái kia, họ sẽ trở thành cái gì, nếu chúng ta
được đấu tranh với họ bằng võ khí ngang nhau! Như ta, chẳng hạn, mà
được làm thị trưởng Verrières, có thiện ý, lại chính trực, cũng như ông de
Rênal về căn bản! Phải biết là ta sẽ đánh bạt lão trợ tế, lão Valenod và tất cả
